Z cyklu „ Na kartach historii”
Bitwa pod Krzywopłotami w 1914 roku
Bitwa pod Krzywopłotami została stoczona w rejonie wsi Krzywopłoty (Gmina Klucze) na bagnach między Bydlinem a Załężem w dniach 17-18 listopada 1914 roku pomiędzy wojskami austro-węgierskimi w skład którego wchodziły Legiony Józefa Piłsudskiego oraz wojskami rosyjskimi. Bitwa była bardzo ważnym wydarzeniem w walkach na froncie wschodnim w czasie I Wojny Światowej.
Legiony polskie składały się z 5 batalionów i wchodziły w skład 46 dywizji piechoty austriackiego I korpusu, dowodzonego przez gen. Viktora Dankla. W okolicy Krzywopłot znalazły się wówczas dwa bataliony piechoty - IV i VI - pod dowództwem mjr. Mieczysława Rysia-Trojanowskiego oraz dwie baterie artylerii pod dowództwem kpt. Ottokara Brzoza Brzeziny. Mjr Mieczysław Trojanowski „ Ryś” dowodził całościowo batalionami IV i VI, natomiast dowódcami poszczególnych batalionów byli: kpt. Tadeusz Furgalski „Wyrwa” (IV batalion) i kpt. Albin Fleszar „Satyr” (VI batalion).
Oddziały legionistów pod wieś Krzywopłoty dotarły w dniu 9 listopada 1914 roku w ilości ok. 1400-1600 legionistów. Wspomnieć należy, że w Zawierciu-Kromołowie na Rynku znajduje się obelisk z pamiątkową tablicą o treści: „PAMIĘCI LEGIONISTÓW OCHOTNIKÓW IV I VI BATALIONU I BRYGADY JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO DLA KTÓRYCH KROMOŁÓW BYŁ MIEJSCEM ODPOCZYNKU PRZED BITWĄ POD KRZYWOPŁOTAMI . LISTOPAD 1914 - 2014 W 100 ROCZNICĘ ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI . CI KTÓRZY PAMIĘTAJĄ”.
W tym czasie Józef Piłsudski wraz z I, II, V batalionem oraz Kawalerią I Pułku Legionów Polskich rozpoczął marsz w kierunku Krakowa podejmując ryzyko przedarcia się pomiędzy wycofującymi się wojskami austro-węgierskimi a nacierającymi wojskami rosyjskimi.
W założeniach bitewnych, oddziałom legionowym Austriacy przeznaczyli obronę kilometrowego odcinka frontu na wschód od Krzywopłotów w dolinie rzeczki Białej Przemszy. Pozycje legionistów przebiegały wzdłuż wzgórza Święty Krzyż ( z ruinami zamku) aż do lasku Zawadka. Przed nimi rozciągała się błotnista kotlina przecięta Przemszą. Po bokach wznosiły się wzgórza, na prawo wieś Bydlin, na lewo wieś Załęże. Na obu skrzydłach zajmowali pozycje Austriacy (91 Brygada Austriacko-Czeska i 92 Brygada Austriacko-Polska). Naprzeciw sił austriackich i legionów we wsi Załęże i pobliskim lesie Domanowieckim stała Dywizja Strzelców Syberyjskich. Przez pierwsze dni legioniści bronili się przed atakującymi wojskami rosyjskimi. Z każdym dniem sytuacja stawała się trudniejsza. 17 listopada VI Batalion podjął próbę ataku na pozycje rosyjskie. Przez bagna ,trzęsawiska na podmokłym terenie legioniści usiłowali zdobyć wieś Załęże. Pierwszy atak, nie powiódł się, zginęło kilkudziesięciu legionistów. Po raz drugi VI Batalion z brawurą i szaleńczą odwagą atakował pozycje rosyjskie następnego dnia. Wroga nie udało się jednak wyprzeć, ale odebrano mu ochotę do ofensywnych działań. W tym czasie zginął porucznik Stanisław Paderewski ( przyrodni brat Ignacego Paderewskiego, w 2012 roku nieopodal cmentarza w Bydlinie ustawiono obelisk z pamiątkową tablicą o treści: TU NA BYDLIŃSKIEJ ZIEMI DN. 18 LISTOPADA 1914 R. POLEGŁ W BOJU POR.STANISŁAW PADEREWSKI, DOWÓDCA TRZECIEJ KOMPANII, PIERWSZEJ BRYGADY JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO. W HOŁDZIE POLEGŁYM LEGIONISTOM MIESZKAŃCY BYDLINA. BYDLIN 2012 R. ). W tej sytuacji bitwę należy określić mianem zwycięskiej. 19 listopada 1914 roku rozpoczął atak na bagnety cały korpus austriacki, wypierając Rosjan z zajmowanych pozycji. ( żródło: Maciej Świderski „Bitwa pod Krzywopłotami”- Gazeta Zawierciańska, Nr 11 – 15.05. 1992).
W bitwie zginęło ok. 50 legionistów, natomiast 130 zostało rannych. W 1916 roku na cmentarzu w Bydlinie, na grobie legionistów postawiono pomnik, w kształcie wysokiego krzyża na cokole. W jego dolnej partii wmurowano pamiątkowe tablice z nazwiskami poległych legionistów. W 1925 roku do pomnika Nieznanego Żołnierza w Warszawie założono tablicę z napisem „ Krzywopłoty 14 XI 1914”.
Do obecnych czasów zachowała się kaplica przycmentarna oraz okopy i rowy strzeleckie na wzgórzu Świętego Krzyża pod ruinami zamku. W grudniu 2020 roku zakończył się II etap projektu „ Pole bitwy pod Krzywopłotami”. Oczyszczono oraz częściowo pogłębiono rowy strzeleckie, poprowadzono ścieżki o nawierzchni żwirowej, zrekonstruowano fortyfikacje polowe, wykonano tablice informacyjne oraz podświetlono ścieżki.
Bitwa pod Krzywopłotami należy do największych bitew w historii I Brygady. O jej dużym znaczeniu mówi się w kontekście powstrzymania Rosjan przed zajęciem Zagłębia Dąbrowskiego oraz Śląska. Józef Piłsudski bitwę nazwał „Krzywopłockimi legionowymi Termopilami”.
Tekst oraz zdjęcia Damian Liszczyk
Zdj. Nr 1- Rowy strzeleckie na wzgórzu Świętego Krzyża
Zdj. Nr 2 – Pomnik na grobie legionistów w Bydlinie
Zdj. Nr 3- Zrekonstruowany okop z dachem przeciwszrapnelowym
