Historia ZOR RP

Związek Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1922 – 1939

Pod koniec 1920 r. rozpoczęto przeformowywanie wojska na czas pokoju, co wiązało się ze zwalnianiem z szeregów armii żołnierzy, w tym oficerów. Zasadniczą demobilizację po zakończonej wojnie polsko – bolszewickiej przeprowadzono w połowie 1921 r. Zwalniani z szeregów armii oficerowie, podoficerowie i szeregowi znaleźli się w bardzo trudnej sytuacji materialnej. Utworzony z inicjatywy Ministerstwa Spraw Wojskowych (MSWojsk.) Referat Pośrednictwa Pracy nie był w stanie zaspokoić potrzeb rezerwistów, co wywoływało wśród nich frustrację oraz obawy o przyszłość swoją i ich rodzin. Sytuacja ta zrodziła myśl o tworzeniu związków wojskowych, przede wszystkim w celu samopomocy.

Najwcześniej, bo już w październiku 1920 r. we Lwowie utworzono Związek Oficerów Zdemobilizowanych, który na pierwszym posiedzeniu 9 listopada 1920 r. przyjął nazwę Związek Oficerów Wojska Polskiego. Większość jednak związków skupiających oficerów rezerwy zaczęła powstawać w drugiej połowie 1921 r. Powstające w wielu miastach niezależne od siebie organizacje Związków Oficerów Rezerwy, początkowo skupiły się wyłącznie na niesieniu pomocy bezrobotnym zdemobilizowanym oficerom. Samodzielne związki oficerów funkcjonowały poza Lwowem, m.in. w Warszawie, Łucku, Poznaniu i Krakowie.

Na początku 1922 r.  z inspiracji środowiska warszawskiego postanowiono podjąć działania zmierzające do połączenia wszystkich związków regionalnych (prowincjonalnych) i utworzenia jednolitego Związku Oficerów Rezerwy.

7 kwietnia 1922 r. w lokalu Obywatelskiego Komitetu Pomocy dla zdemobilizowanych oficerów w Warszawie powstała Komisja Organizacyjna ZOR , w skład której weszli: M. Józefowicz – przewodniczący, Stefan Krzaczyński – sekretarz i Leon Piątkowski – skarbnik. Komisja podjęła się przygotowania projektu statutu dla jednolitego, ogólnopolskiego Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej. Twórcami statutu byli: kpt. rez. Jerzy Wroncki, M. Syska, H. Sawicki, D. Kapuściński i W. Czapiński. Statut został zatwierdzony przez Ministra Spraw Wewnętrznych 16 czerwca 1922 r.

Komisja rejestrująca statut nawiązała kontakt ze związkami regionalnymi i zwołała na 23 lipca 1922 r. pierwsze Walne Zgromadzenie nowego Związku. Takie działanie wynikało z zapisów statutu. Podczas Walnego Zgromadzenia wybrano pierwszy zarząd, którego prezesem został por. rez. Mieczysław Grzybowski. Na wiceprezesa wybrano Klemensa Starzyńskiego, a na sekretarza Henryka Bigoszta.

Do 20 października 1922 r. siedziba zarządu mieściła się w Warszawie w biurze Obywatelskiego Komitetu Pomocy dla zdemobilizowanych oficerów, a następnie przy ul. Szpitalnej 1.

Walne Zgromadzenie poleciło zarządowi nawiązanie kontaktu ze wszystkimi organizacjami oficerów rezerwy na prowincji oraz nakazało wydanie odezwy do wszystkich kolegów oficerów. W odezwie napisano m. in.: Kochani koledzy! Związek Oficerów Rezerwy zatwierdzony przez władze z dnia 16 czerwca 1922 r., na Walnym Zgromadzeniu w dniu 23 lipca 1922 r.  polecił nam stworzyć wyraźny program Związku i dać podwaliny tej koniecznej dla nas, oficerów organizacji. (…) Oficerowie zdemobilizowani rozbili swoje siły w licznych organizacjach, kładąc nacisk zasadniczy na interesy poszczególnych tylko osób. To rozbicie odczuliśmy jako zarząd ujemnie, doznając ze wszech stron przeszkód w rozwoju naszej organizacji, nie znajdując prawie żadnego poparcia i oparcia.
W tych warunkach ciężkiej pracy naszej zwracamy się do was wszystkich kochani koledzy z gorącym apelem udzielenia nam swojej współpracy, wzywamy was do natychmiastowego wstąpienia do ZOR-u, który jest w każdej chwili otwarty dla wszystkich. Cele nasze są jasne i powinny się wam wszystkim wryć w serca i uzyskać w was szermierzy tej idei.

Dążymy do podtrzymania braterskiego koleżeństwa, zadzierzgniętego na polu bitew, zacieśnieniu węzłów solidarności tak w życiu cywilnym jak i w karierze wojskowej. Uczczenie i przekazanie potomności pamięci zmarłych bohaterów, utrwalenia wśród członków wraz z kultem honoru, patriotyzmu tradycji cnót wojskowych, objęcie opieką wdów, sierot po poległych oficerach oraz utrzymanie ducha narodowego i łączności z masą bohaterskiego, zdemobilizowanego żołnierza polskiego.

Troszczenie się o ulepszenie naszych instytucji wojskowych, a przede wszystkim zapewnienie poszanowania dla praw i obowiązków związanych z godnością oficera polskiego. Uzyskanie dla oficerów  rezerwy w drodze ustawowej racjonalnego zużytkowania ich wiedzy fachowej w służbie dla celów obrony narodowej przy zapewnieniu im najbardziej sprawiedliwych warunków służby.

Wszyscy oficerowie rezerwy muszą jak najspieszniej wstąpić do Związku, abyśmy mogli dopiąć naszych celów, a Związek nasz, który jest wyrazem narodowego wysiłku w kierunku zjednoczenia i solidarności, aby stanął u rozkwitu.

Niechaj nie będzie ani jednego oficera rezerwy, który by nie był członkiem naszego Związku. Odwoływano się również do jedności grupy oficerów-inteligentów. Podkreślano, że ich reprezentacja jest konieczna w sejmie, który w obecnym składzie jest dla inteligencji nieżyczliwy, nie dbający o nią wcale.

Zgodnie z ustaleniami pierwszego Walnego Zgromadzenia zarząd nawiązał kontakt z prowincjonalnymi organizacjami ZOR, opracowując plan ich zjednoczenia. W konsekwencji podjętych działań na 7-8 września 1922 r. zwołano do Warszawy zjazd prezesów i sekretarzy związków prowincjonalnych. Uczestniczyli w nim prezesi i sekretarze ZOR z Krakowa, Lwowa, Przemyśla, Tarnopola, Warszawy, Lublina, Łodzi, Brześcia, Łucka, Ostroga, Równego, Białegostoku i Grudziądza.

Podjęto uchwałę w sprawie utworzenia jednolitego Związku Oficerów Rezerwy obejmującego swym działaniem obszar całego terytorium RP oraz wydania jednolitego statutu ZOR. Ustalono, że do czasu utworzenia jednolitej organizacji Zarząd ZOR RP w Warszawie, działający na podstawie statutu zatwierdzonego przez Ministra Spraw Wewnętrznych 16 czerwca 1922 r., reprezentował będzie interesy związków, które wzięły udział w Zjeździe. Uchwała ta stanowiła podstawę powołania pierwszego Zarządu Centralnego Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej. Zarządem Centralnym stał się Zarząd Warszawskiego ZOR z prezesem por. rez. Mieczysławem Grzybowskim i sekretarzem kpt. rez. Henrykiem Bigosztem.

10 października 1922 r. do ZOR przystąpiło Zjednoczenie Związków Oficerów Rezerwy, Emerytów, Inwalidów i Weteranów – delegując do Centralnego Zarządu ZOR J. Wronckiego i D. Kapuścińskiego.

Wykonując uchwałę zjazdu prezesów i sekretarzy ZOR w sprawie ujednolicenia statutu, Zarząd Centralny zwołał na 14 stycznia 1923 r. nadzwyczajny Walny Zjazd Delegatów, na który jako delegaci przybyli prezesi i sekretarze istniejących jeszcze związków regionalnych.

Podczas Zjazdu odczytano i podpisano akt założycielski Centralnego Związku Oficerów Rezerwy[1], którego treść brzmiała: Niżej podpisani jako upełnomocnieni delegaci Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej na zasadzie niniejszego aktu przystępują do stworzenia Centralnego Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej. Akt założycielski został podpisany przez przedstawicieli reprezentujących regionalne Związki Oficerów Rezerwy z Bydgoszczy, Lubelszczyzny, Podlasia, Białegostoku, województwa łódzkiego, Tarnopola, Warszawy i Kielc. Na Zjeździe przyjęto projekt statutu Centralnego Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej.

W pierwszych miesiącach 1923 r. główny wysiłek Zarządu Centralnego (w 1928 r. zmieniono nazwę na Zarząd Główny) skoncentrowany został na połączeniu wszystkich okręgów Związku. Okręgi tworzono w miastach wojewódzkich, a  w poszczególnych miejscowościach powstawały koła ZOR.

Na I Walnym Zjeździe Delegatów w Poznaniu w 1924 r. wszystkie okręgi weszły w skład Centralnego Związku Oficerów Rezerwy RP[2].

Związek Oficerów Rezerwy RP do 1925 r. ustrzegł się poważniejszych podziałów wewnętrznych, głównie z uwagi na wielokrotnie podkreślaną i przestrzeganą apolityczność organizacji.

Podczas zamachu majowego ZOR RP znalazł się w grupie związków kombatanckich, które zachowały się biernie. Poparły go natomiast Związek Legionistów Polskich, Polska Organizacja Wojskowa i Związek Strzelecki, który był jedyną organizacja, którego członkowie wzięli udział w akcji z bronią w ręku na ulicach Warszawy. Część środowiska kombatanckiego, zwłaszcza w Wielkopolsce, wsparła siły przeciwne Piłsudskiemu.

W 1926 r. w Okręgu Łódzkim ZOR RP doszło do rozłamu, w wyniku, którego część jego członków utworzyła w Łodzi odrębne Koło ZOR RP liczące 120 członków. W Okręgu Łódzkim pozostało 150 oficerów. Do ponownego połączenia doszło dopiero 25 października 1930 r.

Po przeprowadzeniu formalnego zjednoczenia (14 stycznia 1923 r.)  przystąpiono do „zjednoczenia ideowego”. Główne zadania Związku opublikowane zostały 7 października 1923  r. w jubileuszowym numerze „Polski Zbrojnej” w artykule zatytułowanym Cele Związku Oficerów Rezerwy. W artykule tym prezes Związku ppłk rez. dr Stanisław Szurlej pisał m. in.: Organizacja ma być łącznikiem między wojskiem, a społeczeństwem. W społeczeństwie z którym mamy codzienny i bliższy związek niż armia, winniśmy być heroldami pogotowia wojennego i nie w imię imperializmu, ale w imię samoobrony. (…) Na tle ogólnego programu rysują się potrzeby dnia – w pierwszym rzędzie – myśl o zdemobilizowanych oficerach i wzajemna braterska pomoc. Będziemy pamiętać o współdziałaniu z innymi związkami wojskowymi, czy to podoficerów rezerwy, czy żołnierzy.

Po zamachu majowym ZOR RP wykazał dużą aktywność w zakresie wytyczenia wartości i celów, stanowiących odrębność ideową i moralną Związku.

4 grudnia 1926 r. nadzwyczajny Walny Zjazd Delegatów ZOR RP obradujący w Poznaniu przyjął zasady ideowe organizacji. Jako podstawy ideologii byłych wojskowych przyjęto następujące zasady:

• Naród polski jako idea jest organiczną zbiorowością nie tylko pewnej liczby jednostek danej chwili, ale obejmuje także przeszłe i przyszłe pokolenia.

• Polacy jako jednostki staja się przez naród indywidualnościami twórczymi, przeto powinni żyć dla narodu, którego dobro jest ich najwyższym celem.

• Państwo polskie służy organizacji życia i woli narodu polskiego, który zerwawszy kajdany niewoli, chce żyć i rozwijać się pod znakiem zwycięstwa.

O uznaniu dla pracy ZOR świadczy fakt, że podczas Walnego Zjazdu Delegatów, odbywającego się 18 czerwca 1927 r. w Krakowie, Marszałek Józef Piłsudski w specjalnym przemówieniu skierowanym do delegatów zachęcał ich do pogodzenia obozu cywilnego z obozem wojskowym, a swoje przemówienie zakończył słowami: Proszę usilnie i o pamięć o mnie i o tym byście umieli te dwa zwaśnione obozy pogodzić i aby praca wasza mogła wydać pomyślne i dla pracy cywilnej i wojskowej rezultaty.

W dniu 28 września 1928 r. postanowieniem Komisarza Rządu na m. st. Warszawę zarejestrowano nowy Statut Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej, rezygnując w jego nazwie z wyrazu Centralny, gdyż
w latach 1923-1928 Związek był zarejestrowany jako Centralny Związek Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej.

Najwyższą władzą w Związku był Walny Zjazd Delegatów, zwoływany początkowo raz w roku, a później co trzy lata. Funkcjonowała również Rada Związkowa jako stały organ, składający się z prezesów zarządów okręgowych lub oddelegowanego tym celu członka zarządu okręgu oraz z Zarządu Głównego z prezesem ZG na czele. Zbierała się co najmniej raz na trzy miesiące.

Bieżącą działalnością Związku kierował Zarząd Główny składający się z prezesa, 3 wiceprezesów, 12 członków i 9 zastępców członków zarządu. Prezesa i wiceprezesów wybierał Walny Zjazd Delegatów.

W terenie funkcjonowały okręgi z zarządami okręgów i koła z zarządami kół i delegatury. W miejscowościach, gdzie nie było kół, ze względu na zbyt małą liczbę członków ZOR, zarząd okręgu ustanawiał jednego z członków zamieszkującego w danej miejscowości Delegatem ZOR RP. Obowiązkiem delegata było utrzymywanie łączności z właściwym zarządem okręgu i najbliższym kołem ZOR RP.

Związek tworzył też sekcje kawaleryjskie, motorowe, lotnicze oraz grupy zawodowe: kolejowe, pocztowe i samorządowe.

Na Walnym Zjeździe Delegatów zwołanym do Gdyni na 3 - 4 lipca 1932 r. na prezesa Związku wybrano gen. bryg. rez. dr. Romana Góreckiego. Wyboru dokonano w dniu 3 lipca 1932 r.. Zwracając się do delegatów gen. R. Górecki powiedział: Walny Zjazd Związku Oficerów Rezerwy w roku bieżącym wiąże się z 10-ą rocznicą powstania Związku, dziesięciolecia wytężonej, ofiarnej pracy dla potęgi i chwały Najjaśniejszej Rzeczypospolitej. Dla oficera bowiem pracą dla Państwa jest nie tylko czynna służba w szeregach wojska, jako wychowawcy żołnierza, stojącego z bronią u nogi na straży granic.

Oficerowie rezerwy gotowi na rozkaz wodza stanąć ramię przy ramieniu, gdy chwila odpowiednia nadejdzie, dziś - w dobie pokoju – spełniają swoje zadanie, bądź szkoląc zastępy przysposobienia wojskowego, bądź stwarzając placówki pracy organicznej. Są oni w tym czynnikiem ładu, na który Państwo liczyć może w każdej chwili i w każdej potrzebie. Szczególnie w obecnym momencie, gdy Polska wraz z całym światem przeżywa nienotowany w dziejach ludzkości kryzys gospodarczy, a z drugiej strony wybujały nacjonalizm zachodniego sąsiada wytwarza atmosferę zadrażnienia, wymagającą skupienia wszystkich sił państwowotwórczych w narodzie – rola oficera rezerwy i jej doniosłość występują z całą wyrazistością.

W dniu 10 stycznia 1935 r. i 9 maja 1936 r. zarejestrowane zostały zmiany w statucie ZOR RP. Trzema głównymi celami statutowymi ZOR RP w latach 1935-1938  było:

• zespolenie ideowe oficerów i podchorążych rezerwy na gruncie przynależności do Państwa Polskiego, jego niepodzielności, potęgi
  i bezpieczeństwa;

• współdziałanie z władzami państwowymi w kierunku wzmocnienia sił obronnych Państwa;

• współpraca z innymi bratnimi organizacjami w dziedzinie wyszkolenia wojskowego i wychowania fizycznego społeczeństwa.

Kolejny Walny Zjazd Delegatów odbył się w dniach 23-24 listopada 1935 r. w Warszawie. Na zjeździe, 24 listopada podjęto decyzję o militaryzacji Związku. Zdecydowano  również o przyjmowaniu w jego szeregi podchorążych rezerwy. Na prezesa ZOR RP ponownie wybrano  gen. R. Góreckiego. Był on w tym czasie (od 13 października 1935 r.) ministrem przemysłu i handlu w rządzie Mariana Zyndrama –Kościałkowskiego (prezesa Związku Rezerwistów).

Na ostatnim przed wojną Walnym Zjeździe Delegatów we Lwowie (1938 r.) gen. R. Górecki postawił przed Związkiem zadanie podwojenia szeregów ZOR RP. Celu tego wskutek wybuchu II wojny światowej nie udało się osiągnąć.

Otwarcie Walnego Zjazdu Delegatów w Teatrze Wielkim we Lwowie 26.05.1938 r.

Rozwój liczebny ZOR RP przedstawiają poniższe tabele.

Stan liczebny ZOR RP na dzień 30 czerwca 1932 r.

Tabela nr 1

Stan liczebny członków ZOR RP podczas Walnych Zjazdów Delegatów

Tabela nr 2

Z powyższego zestawienia wynika, że o ile w poprzednich okresach wzrost liczby członków osiągnął najwyżej jedną czwartą poprzedniego stanu, o tyle w ostatniej kadencji wzrósł  o przeszło połowę. Procentowy wzrost liczby członków w poszczególnych kadencjach władz ZOR wynosił:

1929-1930 – 0,79 %         1932-1935 – 26,5%

1930-1932 – 7,2 %           1935-1938 -  52,0 %

Stan liczebny ZOR RP na dzień 26 maja 1938 r.

Tabela nr 3

Istnienie dużej liczby zrzeszeń byłych wojskowych, pomimo występujących między nimi różnic, nasuwało myśli o powołaniu wspólnej reprezentacji, czyli utworzenia związku związków. Związek Oficerów Rezerwy RP był zwolennikiem tej idei i czynnie włączył się w jej realizację. Czas dowiódł, że było to utopijne założenie, gdyż podziały polityczne i uprzedzenia personalne były zbyt duże.

Pierwszy istotny krok w kierunku powołania związku związków byłych wojskowych uczyniły w marcu 1924 r. zrzeszenia powiązane lub sympatyzujące ze stronnictwami prawicy (Związek Halerczyków, Stowarzyszenie Dowborczyków „Ku Chwale Ojczyzny”, Związek Towarzystw Powstańców i Wojaków). Wśród tych zrzeszeń był także Związek Oficerów Rezerwy RP. Jednakże sprzeczności pomiędzy Związkiem Hallerczyków, a Związkiem Legionistów sprawiły, że idea ta upadła.

W początkach 1925 r. wybrany wiceprezesem Międzynarodowego Zrzeszenia Związków i Stowarzyszeń Kombatantów Państw Alianckich (FIDAC) na Polskę Bernard Śliwiński na początku grudnia 1925 r. zorganizował konferencję zrzeszeń zainteresowanych współpracą. Reprezentowane były: Generalny Zarząd Związku Towarzystw Powstańców i Wojaków Ziem Zachodnich RP, ZG Związku  Hallerczyków, Centralny Zarząd ZOR RP, Centralny Zarząd Związku Powstańców Śląskich oraz Zarząd Związku Inwalidów Wojennych RP. Po dyskusji poprzedzonej szerokim uzasadnieniem Bernarda Śliwińskiego, który powoływał się na doświadczenia FIDAC postanowiono połączyć się w Legion (Centralny Związek Związków). Zadaniem Legionu miało być załatwianie wszelkich spraw zrzeszeń kombatanckich należących do FIDAC, przy zachowaniu autonomii związków.

Inicjatywa ta skończyła się niepowodzeniem, gdyż władze Związku Inwalidów Wojennych RP uważały, że ich Związek jako najliczniejszy powinien mieć dominującą pozycję.

Do koncepcji związku związków te same organizacje powróciły w 1927 r., kiedy to należące do FIDAC Stowarzyszenie Dowborczyków oraz związki: Hallerczyków,  Oficerów w st. spocz., Obrońców Lwowa, Oficerów Rezerwy RP i Towarzystwo Powstańców i Wojskowych OK. VIII postanowiły powołać Legion Rzeczypospolitej Polskiej.

Uchwałę o przystąpieniu ZOR RP do Legionu Rzeczypospolitej Polskiej podjęto 18 czerwca 1927 r. na zjeździe w Krakowie. Związek Oficerów Rezerwy RP w zarządzie reprezentował ppłk rez. Stanisław Szurlej, pierwszy honorowy członek Związku i jego były długoletni prezes.

Zdecydowana większość spośród związków powołujących do życia Legion nie kryła swego negatywnego stosunku  do ekipy sprawującej władzę, a jego zarząd liczył, iż będzie w stanie skupić wokół organizacji wszystkich kombatantów i że zjednoczenie jakie nastąpi będzie miało, zgodnie z założeniami prawicy, charakter narodowy, a nie państwowy, jak głosili piłsudczycy.

Dziwić może fakt przystąpienia ZOR RP do Legionu RP, zwłaszcza w kontekście zasad ideowych przyjętych w 1926 r. bliskich piłsudczykom. Zadecydowało w tym przypadku tworzenie Legionu RP przez organizacje należące do FIDAC oraz realizacja wcześniejszej koncepcji włączenia się przez ZOR w tworzenie związku związków w 1925 r. Bliskość ideowa z piłsudczykami sprawiła, że po kilkunastu miesiącach ZOR RP wystąpił z Legionu RP i przystąpił do Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny (FPZOO).

Utworzenie Legionu Rzeczypospolitej Polskiej przyspieszyło działania obozu piłsudczykowskiego do powołania Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny.

Federację Polskich Związków Obrońców Ojczyzny utworzono 9 lutego 1928 r. W tym dniu odbyło się zebranie przedstawicieli: Stowarzyszenia Rezerwistów i Byłych Wojskowych, Związku Legionistów Polskich, Ogólnego Związku Podoficerów Rezerwy, Związku Osadników oraz Polskiej Organizacji Wojskowej. Zaproszono również Związki: Oficerów Rezerwy RP, Hallerczyków i Inwalidów Wojennych oraz Stowarzyszenie Dowborczyków, które poinformowały listownie, że powołały już wspólną organizację pod nazwą Legion RP i dlatego nie wyślą na obrady swych przedstawicieli.

Federacja Polskich Związków Obrońców Ojczyzny powstała z rozkazu Marszałka Józefa Piłsudskiego. Na taką szczerość zdobył się gen. bryg. Roman Górecki przemawiając z trybuny VII Walnego Zjazdu Delegatów FPZOO 17 listopada 1935 r. To właśnie Piłsudski rzucił hasło że obowiązkiem. wojskowych jest dać przykład narodowi polskiemu, jak można przejść do porządku dziennego nad rozmaitymi, mniej ważnymi problemami.

Na pierwszym posiedzeniu tymczasowego Zarządu Głównego Federacji 14 lutego 1928 r. na wniosek Włodzimierza Chmielewskiego na prezesa wybrano gen. bryg. dr. Romana Góreckiego, prezesa Banku Gospodarstwa Krajowego, późniejszego prezesa ZG ZOR RP.

16-17 czerwca 1928 r. podczas Walnego Zjazdu Delegatów w Toruniu podjęto uchwałę polecającą ZG rozpatrzenie sprawy przystąpienia ZOR do Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny.

30 września 1928 r. ZOR RP na podstawie uchwały ZG warunkowo zgłosił swój akces do FPZOO, biorąc od tej chwili aktywny w niej udział. Decyzję o definitywnym przystąpieniu do Federacji podjęto na zjeździe w Katowicach w 1929 r. W tym samym roku bardzo dużo członków Związku ubezpieczyło się na życie w grupowym ubezpieczeniu zorganizowanym przez FPZOO.

ZOR RP przypadły czołowe stanowiska w FPZOO. Urzędującym wiceprezesem został rtm. Józef Świrysz-Ryszkiewicz, a stanowisko skarbnika generalnego objął ppor. rez. Emil Hupert. Na czele większości zarządów wojewódzkich i powiatowych stali oficerowie rezerwy należący do ZOR RP. We władzach Federacji członkowie ZOR RP stanowili największą liczbę członków – 22,1%.

Zawarcie w statucie Federacji hasła: Wszystko dla Państwa, jego rozwoju, bezpieczeństwa i mocarstwowego stanowiska w świecie świadczyło o przejęciu części dorobku programowego ZOR RP. Taki powiem zapis znajdował się w Statucie ZOR RP.

Program społeczny Federacji oparty na wskazaniach Marszałka Józefa Piłsudskiego miał być jednolity dla wszystkich związków ją tworzących. Życie wewnętrzne poszczególnych zrzeszeń miało stać się szkołą wychowania obywatelskiego pod hasłem Dobro Państwa prawem naczelnym i Wszystko dla Państwa - Państwo ponad wszystko.

Federacja od chwili powstania cały czas dbała, by uznawano ją za organizację czynnie wspierającą politykę ekipy piłsudczykowskiej, w szczególności personalnie Marszałka J. Piłsudskiego.

Po nieudanych próbach porozumienia się podjętych w październiku i listopadzie 1928 r. pomiędzy Legionem RP i Federacją doszło do długotrwałej konfrontacji pomiędzy nimi.

Gen. R. Górecki chciał skupić w Federacji wszystkie związki kombatanckie. Po niepowodzeniach wchłonięcia Legionu RP, dążył do jego rozbicia, poprzez secesję całych przynależnych do niego związków – np. Związku Inwalidów Wojskowych RP czy ZOR RP – lub rozłamów w innych i wstępowaniu tych grup pod nowymi nazwami do Federacji.

Starcie, jakie miało miejsce między Legionem RP, a FPZOO w latach 1928-1930 zakończyło się pełnym zwycięstwem organizacji prorządowych. Ukoronowaniem tego procesu było wybranie 23 stycznia 1931 r. gen. bryg. R. Góreckiego na wiceprezesa FIDAC na Polskę.

gen. bryg. rez. dr Roman Górecki

ZOR RP już od 1930 r. podejmował działania zmierzające do utrzymywania kondycji bojowej i fizycznej rezerwistów. Apelowano także do oficerów rezerwy o zgłaszanie się do ochotniczej pracy w organizacjach wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego w związku z potrzebami wskazywanymi przez lokalne struktury Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego (PUWFiPW), w szczególności pracy w hufcach szkolnych.

Największym osiągnięciem ZOR RP było organizowanie corocznych zawodów strzeleckich, w których liczba uczestników sięgała  300 tys. Propagowano zdobywanie odznaki strzeleckiej, prowadzono cieszące się dużą popularnością korespondencyjne zawody strzeleckie o puchar ZOR.

Uchwałą Walnego Zjazdu Delegatów w Warszawie podjętą 24 listopada 1935 r. zdecydowano o dobrowolnej militaryzacji ZOR RP i poddaniu go pod rozkazy komendy wojskowej FPZOO. W wyniku militaryzacji ZOR RP, Zarząd Główny przeprowadził konsultacje w kołach w latach 1936/37 odnośnie zmian terytorialnych Związku. Decyzją Rady Związkowej i ZG podjętą 20 grudnia 1937 r. postanowiono dostosować podział terytorialny ZOR RP do podziału występującego w FPZOO. Reorganizację zakończono 1 lutego 1938 r. ustalając funkcjonowanie 15 okręgów.

Wielu oficerów rezerwy z różnych względów uchylało się od pracy w Związku Oficerów Rezerwy RP. Związek  na podstawie przeprowadzonych konsultacji w kołach opowiadał się za wprowadzeniem przymusu w odniesieniu do udziału w szkoleniach wojskowych oficerów-członków Związku, ale jak podkreślano w „rozmiarach koniecznych”. Optował też za obowiązkową przynależnością oficerów rezerwy do ZOR RP. Głoszono tezę, że każdy Polak-oficer rezerwy powinien być członkiem ZOR. Teza ta wynikała z faktu, że jednym  ze statutowych warunków przyjęcia do Związku było kryterium narodowości polskiej.

Nacisk związku  i negatywne doświadczenia w pracy Przysposobienia Wojskowego zmusił władze wojskowe  do zajęcia jednoznacznego stanowiska  w tej sprawie. W maju 1939 r. Departament Dowodzenia Ogólnego MSWojsk. MSWojsk. wydał rozkaz w sprawie obowiązku przynależności oficerów i podchorążych do organizacji paramilitarnych. Uznano za błędne odsuwanie się od pracy w ich strukturach. Podkreślono, że istniejący stan rzeczy nie świadczył dobrze o aktywności społecznej oficerów i wpływał niekorzystnie na rozwój związków i stowarzyszeń paramilitarnych, w tym na ich prace w zakresie PW. Rozkaz oznaczał poważną rozbudowę zarówno pod względem liczby członków, jak i znaczenia w pracach PW, Związku Oficerów Rezerwy RP. Był decyzją zmierzającą do zgromadzenia wszystkich oficerów i podchorążych rezerwy, a także służby czynnej, w jednej organizacji, która stałaby się sprawnym narzędziem w rękach MSWojsk.

Zarząd Związku dostrzegł rysującą się szansę, przywiązując dużą wagę do właściwego i należytego wykonania polecenia resortu spraw wojskowych, ale rozwinięte  prace w ich pierwszym etapie przerwał wybuch wojny.

Spektakularnym sukcesem ZOR RP był wybór we wrześniu 1932 r. na XIII Kongresie FIDAC gen. Góreckiego jako prezesa FPZOO na urząd przewodniczącego (prezesa) tej organizacji. Okres sprawowania tej funkcji, obejmujący kadencję 1932/1933, był najaktywniejszym w kontaktach Federacji z FIDAC, jak też w jego działalności na arenie międzynarodowej. W tym czasie gen. Górecki był uczestnikiem wielu konferencji i spotkań międzynarodowych.

Ponowny wybór gen. Góreckiego na roczną kadencję prezesa FIDAC nastąpił w 1937 r. Po przekazaniu podczas XIV Kongresu FIDAC w Casablance w 1938 r. stanowiska przewodniczącego gen. Górecki został wybrany prezesem honorowym tej światowej organizacji kombatanckiej.

Podczas sprawowania przez gen. Góreckiego pierwszej kadencji prezesa FIDAC jego miejsce jako przewodniczącego Sekcji Polskiej tej organizacji objął wiceprezes FPZOO rtm. rez. Józef Świrysz-Ryszkiewicz - członek ZOR RP.

Już od 1931 r. ZOR RP szczególnie wiele uwagi poświęcał zagadnieniom walki z kryzysem gospodarczym. Podkreślano konieczność zwiększenia interwencji państwa w życie gospodarcze . Uniknąć kryzysu i bezrobocia nie można było, ale istniały możliwości ograniczenia jego skutków.

Wysiłki w tym kierunku podejmowane były przez „Bratnią Pomoc”, która usiłowała ułatwiać swym członkom codzienną walkę o byt. „Bratnia Pomoc” była formą samopomocy koleżeńskiej, którą zaczęto tworzyć w 1936 r. Była rozwinięciem funkcjonujących już wcześniej form niesienia pomocy oficerom rezerwy i ich rodzinom. Tworzono ją na wszystkich szczeblach organizacyjnych ZOR, a tam gdzie nie było kół powoływano jednoosobowego opiekuna. Bezpośrednią pomoc członkowie uzyskiwali z „Bratniej Pomocy” działającej przy kole ZOR. Fundusz „Bratniej Pomocy” przy okręgach i ZG stanowił rezerwę majątkową dla kół. Warunkiem korzystania z pomocy była co najmniej półroczna czynna działalność w ZOR RP. Skarbnikami „Bratniej Pomocy” byli skarbnicy poszczególnych zarządów.

Udzielana pomoc miała na celu likwidację bezrobocia (pośrednictwo pracy, przygotowywanie oficerów do podejmowania pracy poza wojskiem, w tym organizowanie kursów zawodowych, powoływanie bezprocentowych kas pożyczkowych świadczących m. in. pomoc oficerom w formie zapomóg, tworzenie zakładów pracy dla inwalidów wojennych) umożliwianie korzystania byłym żołnierzom i ich rodzinom z bezpłatnych porad prawnych i lekarskich;  interwencję na ich rzecz w instytucjach rządowych, samorządowych i społecznych oraz opiekę nad inwalidami, sierotami i rodzinami poległych.

Organem prasowym Związku od 15 lutego 1923 r. był dwutygodnik „Oficer Rezerwy” – jako bezpłatny dodatek do „Polski Zbrojnej”, który jako  organ Zarządu Centralnego ZOR RP przetrwał 7 miesięcy, do jesieni 1923 r.

Następnie od 1924 r. wydawano „Głos Oficera Rezerwy”, który W 1925 r. uległ przekształceniu w „Głos Oficera, Podoficera, Szeregowca Rezerwy”.

W 1927 r. w wyniku konfliktu i wystąpienia z ZOR RP redaktora naczelnego pisma Stefana Krzaczyńskiego podjęto decyzję, że organem ZOR RP będzie wydawany przez Okręg Lwowski ”Znak”. Ukazywał się on w latach 1927-1939.

Związek Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej należał do jednych z największych organizacji kombatanckich okresu międzywojennego, a jego znaczenie społeczno-polityczne wynikało z celów działania, wśród których do najważniejszych należało współdziałanie z władzami państwowymi na rzecz wzmocnienia sił obronnych państwa. W porozumieniu z Ministerstwem Spraw Wojskowych, Związek szkolił oficerów rezerwy na poziomie dowódców drużyn, plutonów, kompanii oraz prowadził szkolenia z ludnością w zakresie obrony przeciwgazowej i przeciwlotniczej.

Współpracował też z innymi organizacjami m. in. ZHP, PCK, w zakresie wyszkolenia wojskowego i wychowania fizycznego społeczeństwa.

Warto podkreślić, że wielu członków Związku pełniło funkcje w administracji państwowej, samorządowej, jak i w szkolnictwie. Oficerowie pełnili funkcje wojewodów, starostów, burmistrzów i wójtów.

Współpracował też z innymi organizacjami m. in. ZHP, PCK, w zakresie wyszkolenia wojskowego i wychowania fizycznego społeczeństwa.

Warto podkreślić, że wielu członków Związku pełniło funkcje w administracji państwowej, samorządowej, jak i w szkolnictwie. Oficerowie pełnili funkcje wojewodów, starostów, burmistrzów i wójtów.

Członkami ZOR RP byli m.in.: premier gen. dyw. Felicjan Sławoj – Składkowski i minister płk rez. Józef Bek.

Prezes ZG ZOR RP latach 1929 -1931 ppor. rez. Eugeniusz Kwiatkowski był wicepremierem rządu, a ostatni prezes Związku (1932-1939) gen. bryg. R. Górecki ministrem handlu.

W 1938 roku 23 procent oficerów rezerwy Okręgu Stołecznego Warszawskiego ZOR RP pełniło funkcje urzędników państwowych, 10 procent urzędników samorządowych, a 35 procent zajmowało funkcje kierownicze w handlu i gospodarce.

Rozkwit ZOR RP nastąpił zwłaszcza od 1932 roku, kiedy prezesem Zarządu Głównego Związku został gen. bryg. dr Roman Górecki, którą to funkcję pełnił aż do wybuchu II wojny światowej. Wyrazem uznania dla jego działalności było powierzenie mu funkcji prezesa Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny,a także wiceprezesa i dwukrotnie prezesa  Światowego Stowarzyszenia Oficerów Rezerwy (FIDAC).

II wojna światowa była surowym egzaminem dla Związku. W trakcie mobilizacji, jak i w samych działaniach we wrześniu 1939 roku, oficerowie rezerwy – członkowie ZOR RP - okazali się wysokiej klasy dowódcami różnego szczebla dowodzenia oraz wykazali się bohaterstwem, odwagą i wysokim morale, za co wyróżniani byli Krzyżami Wojennymi Virtuti Militari i Krzyżami Walecznych.

W czasie okupacji tworzyli organizacje wojskowe, niepodległościowe, byli organizatorami podziemnych podchorążówek oraz dowódcami formacji partyzanckich, a także walczyli na wszystkich frontach II wojny światowej. Wielu z nich zginęło w Katyniu i Charkowie.

II wojna światowa i okupacja zdezorganizowały polski ruch kombatancki. Część działaczy, m.in. gen. R. Górecki przedostała się na Zachód. Z początkiem  1947 r. zapadła decyzja o formalnej likwidacji i wykreśleniu Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny i tworzących ją organizacji z rejestru stowarzyszeń
i związków[4]. Prezydent m. st. Warszawy 10 lutego 1947 r. „zgodnie z wnioskiem Wydziału Organizacji Społecznych z 3 lutego 1947 r. na zasadzie art. 26 Prawa o stowarzyszeniach” postanowił rozwiązać stowarzyszenie FPZOO i zarządził jego likwidację. Tym samym wchodzący w jego skład  Związek Oficerów Rezerwy RP przestał istnieć.

płk rez. Alfred Kabata

Od autora: Powyższy tekst jest tekstem popularno-naukowym. Autor przygotował także opracowanie naukowe liczące 48 stron z pełnym udokumentowaniem źródłowym.