29 września 2024 r. na skwerze Dobrogosta w Nowym Dworze Mazowieckim, od strony ul. Warszawskiej, odbyło się odsłonięcie tablicy pamiątkowej poświęconej Zgrupowaniu Stołpeckiemu Armii Krajowej. W uroczystości uczestniczyła delegacja Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej z płk. rez. Alfredem Kabatą – prezesem Zarządu Głównego.
W składzie delegacji ZOR RP byli również: ppłk w st. spocz. Jerzy Białoskórski - sekretarz ZG i Henryk Ruszczyk – wiceprezes Okręgu Mazowieckiego i członek ZG.
Tablica pamiątkowa została sfinansowana prze Oddziałowe Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Warszawie i była przedsięwzięciem upamiętniającym 80. rocznicę Powstania Warszawskiego.
W uroczystości udział wzięli m.in.: Sebastian Sosiński – burmistrz Nowego Dworu Mazowieckiego, Marcin Ozdarski - przewodniczący Rady Miejskiej w Nowym Dworze Mazowieckim, dr hab. Karol Polejowski – zastępca prezesa IPN, Ks. Albert Adamczyk, Tomasz Łabuszewski – dyrektor Oddziału IPN w Warszawie, ppłk Tomasz Dzieńkowski - reprezentujący dowódcę 2 Mazowieckiego pułku saperów – ppor. Paweł Osiński – reprezentujący dowódcę 64 batalionu lekkiej piechoty w Pomiechówku, ks. por. Albert Adamczyk z Parafii Wojskowo - Cywilnej w Legionowie.
Gościem szczególnym był mjr Waldemar Sielicki – żołnierz Zgrupowania Stołpeckiego – uczestnik wydarzeń, którym poświęcono tablicę pamiątkową. Był jednym z żołnierzy, którzy 25 lipca 1944 r. przechodzili przez Nowy Dwór Mazowiecki.
Zabierając głos dr hab. Karol Polejowski – zastępca prezesa IPN zwrócił uwagę na fakt, że uroczystość ma miejsce w osiemdziesiątą rocznicę bitwy pod Jaktorowem, ostatniej wielkiej bitwy stoczonej przez Zgrupowanie Stołpeckie z Niemcami w 1944 roku. Te siły stanowiły trzon Armii Krajowej w Puszczy Kampinoskiej i doprowadziły do wyzwolenia części tego terytorium, tworząc coś, co czasami nazywane jest Rzeczpospolitą Kampinoską. Żołnierze Zgrupowania wzięli także udział w samym Powstaniu Warszawskim, walcząc m.in. na Żoliborzu czy na Starym Mieście - powiedział. Głos zabrali również burmistrz Sebastian Sosiński i przewodniczący Rady Miejskiej Marcin Ozdarski.
Odsłonięcia tablicy dokonali dr hab. Karol Polejowski – zastępca prezesa IPN, Sebastian Soiński - burmistrz Nowego Dworu Mazowieckiego, Tomasz Łubuszewski - dyrektor Oddziału IPN w Warszawie i mjr Waldemar Sielicki – żołnierz Zgrupowania Stołpeckiego. Po odsłonięciu tablicę poświęcił ks. por. Albert Adamczyk.
Odsłonięciu tablicy pamiątkowej towarzyszyła wystawa przygotowana przez Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN w Warszawie, zatytułowana „Na odsiecz powstańczej Warszawie”.
Wystawa ukazała działania pozawarszawskich struktur Armii Krajowej podejmowane w związku z trwającym w stolicy powstaniem. Przedstawiona historia koncentruje się w szczególności na reakcji terenowych formacji konspiracyjnych na rozkaz Komendanta Głównego AK gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora” z 14 sierpnia 1944 r., w którym wezwał do zorganizowania odsieczy dla walczącej stolicy. Ekspozycja pozwala tym samym uzupełnić powszechną wiedzę o warszawskiej insurekcji 1944 r. o szerszy kontekst historyczny – podejmowane próby marszu na pomoc powstańczej Warszawie.
Na 21 panelach wystawienniczych zostały zaprezentowane działania poszczególnych rejonów podwarszawskiego VII Obwodu AK „Obroża”, jak również żołnierzy ze Zgrupowania Stołpeckiego z Nowogródczyzny, lwowskiego Zgrupowania „San”, Korpusu Kieleckiego oraz wielu innych formacji zbrojnych Armii Krajowej, którzy wbrew przeciwnościom podjęli próbę przedarcia się do stolicy.
Wielu żołnierzy idących na pomoc powstańcom warszawskim poniosło śmierć w toczonych na trasie przemarszu walkach z Niemcami. W starciach w mieście zginęły setki partyzantów. Największą grupę stanowili jednak ci, których rozbroili i zatrzymali Sowieci. Szeregowych żołnierzy zmuszano wówczas do wstąpienia w szeregi tzw. ludowego Wojska Polskiego, a oficerów więziono i zsyłano do sowieckich łagrów.
Ważna część ekspozycji stanowiła historia oddziałów VIII Rejonu „Łęgów” Obwodu VII „Obroża” Okręgu Warszawskiego AK, wydatnie wzmocnionych przez siły Zgrupowania Stołpeckiego przybyłe z Nowogródczyzny, obejmująca okres powstania warszawskiego. Skoncentrowane w Puszczy Kampinoskiej oddziały udzieliły znacznego wsparcia walczącej stolicy wiążąc siły niemieckie na przedpolu miasta, blokując trasy komunikacyjne, przyjmując w swoje szeregi żołnierzy z innych rejonów i obwodów AK, dostarczając broń i amunicję, przeprowadzając ataki na lotnisko bielańskie, biorąc udział w krwawych walkach o Dworzec Gdański i wzmacniając siły powstańcze na Żoliborzu. Wystawa ukazuje te wydarzenia w szerokim kontekście historycznym odsieczy dla powstańczej Warszawy.
XXX
Zgrupowanie Stołpeckie
Zgrupowanie Stołpeckie zwane popularnie Zgrupowaniem Stołpecko-Nalibockim było zgrupowaniem partyzanckim Armii Krajowej, utworzonym na Kresach Wschodnich. Toczyło walki w latach 1943–1945. Początkowo na terenach Nowogródczyzny, a następnie w Powstaniu Warszawskim oraz na Ziemi Piotrkowskiej i Kielecczyźnie. Pod koniec czerwca 1944 r., w obliczu sowieckiego zagrożenia, oddziały wchodzące w skład Zgrupowania Stołpeckiego Armii Krajowej, liczące 861 żołnierzy, wyruszyły z Nowogródczyzny w kierunku zachodnim. Na czele formacji stał por. cichociemny Adolf Pilch „Góra”.
W ciągu niecałego miesiąca, od 29.06.1944 do 26.07.1944 r. podjęło ponad 500-kilometrowy marsz z Puszczy Nalibockiej w kierunku Warszawy przez tereny zajęte przez Niemców. Historyczna trasa przemarszu przebiegała w jej krańcowym etapie m. in. przez Beniaminów-Wieliszew-Olszewnicę-Krubin-Janówek-Okunin-Nowy Dwór (ul. Warszawska dn. 25.07.1944 r.)-linia Wisły-Dziekanów Polski.
Jednym z ważniejszym etapów marszu było przekroczenie linii Wisły przez most im Marszałka Józefa Piłsudskiego. Ta ważna przeprawa wówczas obsadzona była przez oddziały niemieckie. Jednak dzięki zbiegowi szczęśliwych okoliczności Zgrupowaniu udało przejechać most. Jak wspominają sami uczestnicy marszu, gdy czoło kolumny wjeżdżało na most im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Nowym Dworze jej koniec był jeszcze w Okuninie. W warunkach okupowanej Ojczyzny przemarsz Zgrupowania przyniósł mieszkańcom miasta w okresie okupacji nadzieję i powiew wolności, co zasługuje na godne upamiętnienie.
W ciągu kilku dni zgrupowanie por. Pilcha, który zmienił pseudonim na „Dolina”, dołączyło do miejscowych sił Armii Krajowej, walcząc w ramach utworzonej Grupy „Kampinos”. W sierpniu i wrześniu 1944 r. „Doliniacy” stoczyli na tym terenie kilkadziesiąt bitew i potyczek z Niemcami, wzięli także udział w odsieczy dla powstańczej Warszawy.
Po rozbiciu Grupy „Kampinos” w bitwie pod Jaktorowem, wielu żołnierzy Zgrupowania Stołpeckiego przedostało się na ziemię piotrkowską oraz na Kielecczyznę, tocząc dalsze walki z niemieckimi okupantami. Po wojnie część z nich kontynuowała walkę w ramach podziemia antykomunistycznego.
(k)
Foto: Henryk Ruszczyk
