30 lipca 2022 r., delegacja Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej, na zaproszenie Fundacji Fort III Pomiechówek, wzięła udział w uroczystości upamiętniającej ofiary ostatniej i największej egzekucji dokonanej 78 lat temu w więzieniu karno - śledczym Gestapo w Forcie III w Pomiechówku.
Delegację ZOR RP stanowili: płk rez. Alfred Kabata – prezes ZG, ppłk w st. spocz. Janusz Zajączkowski – prezes Okręgu Mazowieckiego i członek ZG, kpt. w st. spocz. Janusz Rzepecki – wiceprezes Okręgu Łódzkiego i Wiesława Karczmarczyk – wiceprezes Koła ZOR RP w Nowym Dworze Mazowieckim.
Uroczystości odbywające się w 78 rocznicę największej masowej egzekucji więźniów w Forcie III w Pomiechówku i likwidacji funkcjonującego tutaj od 1941 r. więzienia.
Uroczystości rozpoczęły się od złożenia kwiatów przy pomniku żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego, przed bramą Fortu III. Następnie odsłonięto mural patriotyczny na ścianie budynku administracyjnego Fortu. Tutaj nastąpiło też powitanie zaproszonych gości prze prezesa Fundacji mec. Piotra Jeżółkowskiego.
Kolejnym punktem uroczystości była msza św., celebrowana przez ks. ppłk. Marcina Czeropskiego w intencji ofiar niemieckich zbrodni. Msza św. została odprawiona przed celą „0” (celą śmierci) Fortu III, w której po liturgii w imieniu Mariusza Błaszczaka – Wiceprezesa Rady Ministrów - Ministra Obrony Narodowej kwiaty złożył Michał Wiśniewski – podsekretarz stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej oraz Łukasz Kudlicki w Ministra Obrony Narodowej Łukasz Kudlicki - szef Gabinetu Politycznego Ministra Obrony Narodowej. Znicz zapalili przedstawiciele rodzin pomordowanych w Forcie III w Pomiechówku. Wręczono również członkom Fundacji Fort III Pomiechówek Złote Medale Za Zasługi Dla Obronności Kraju nadane przez Wiceprezesa Rady Ministrów - Ministra Obrony Narodowej Mariusza Błaszczaka.
Po zakończonej mszy św., zebrani udali się w miejsce tymczasowego pochówku, gdzie odegrano hymn państwowy, odczytano apel pamięci, oddano salwę honorową oraz złożono wieńce i kwiaty. List od Wiceprezesa Rady Ministrów - Ministra Obrony Narodowej odczytał podsekretarz stanu Michał Wiśniewski.
Wojskową asystę honorową wystawił 9 Brygada Wsparcia Dowodzenia Dowództwa Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych dowodzona przez płk. Piotra Wańka, współorganizatora uroczystości.
W uroczystości uczestniczyli przedstawiciele władz samorządowych okolicznych powiatów i gmin, dowódcy lub przedstawiciele jednostek wojskowych i policji oraz organizacji społecznych.
Po zakończonych uroczystościach chętni mogli zwiedzić Fort III z przewodnikiem oraz obejrzeć w celi więziennej Fortu film dokumentalny „Fort” przygotowany przez IPN.
XXX
78 lat temu, 30 lipca 1944 r. była niedziela. W upalne przedpołudnie na terenie Fortu III w Pomiechówku Niemcy z załogi więzienia karno-śledczego rozpoczęli mordowanie ostatniej grupy więźniów. Zbrodnia trwała wiele godzin – życie straciło ok. 300 Polaków, w większości osadzonych w forcie, którym ledwo dzień wcześniej dano cień nadziei na ocalenie – przynajmniej na jakiś czas – w związku z planowaną ewakuacją do któregoś z położonych bardziej na zachód obozów. Wraz z więźniami zginęła grupa żołnierzy Armii Krajowej, skazanych tego dnia na śmierć przez niemiecki sąd doraźny.
XXX
10 października 2018 r. Biuro Upamiętnienia Walk i Męczeństwa IPN rozpoczęło misję, której celem jest napisanie ostatniego rozdziału tej historii: zapewnienie godnego miejsca spoczynku i upamiętnienie tysięcy ofiar zbrodni niemieckich z Fortu III. W ciągu trzech lat zostały zorganizowane trzy ceremonie pogrzebowe. Podczas drugiego pogrzebu ekshumowanych szczątków 5 września 2019 r. z udziałem m.in. ministra obrony narodowej Mariusza Błaszczaka, prezes IPN dr Jarosław Szarek powiedział: „Stoimy na miejscu, gdzie zamordowano 15 000 osób, naszych przodków. Gdybyśmy chcieli wszystkich ich pochować, musiałoby tu stanąć 450 rzędów takich grobów”. Dodał, że IPN nie zapomina o takich miejscach jak Fort III czy też obóz w Działdowie, – „Kto poza mieszkańcami północnego Mazowsza słyszał o Pomiechówku? Kto słyszał o Działdowie, w którym również zginęło 15 tysięcy osób?” – pytał dr Szarek. W efekcie trzyletnich prac na terenie Fortu III na tymczasowym cmentarzu na lewym dziedzińcu pochowano kompletne szczątki 146 osób oraz fragmenty szkieletów należących do ponad 130 osób.
XXX
Fort III, zbudowany w latach 1883–1888, był terenem walk w trakcie I i II wojny światowej, w 1915 i 1939 roku, miejscem internowania Legionistów Piłsudskiego, a w czasie drugiej wojny światowej obozem jenieckim (1939 r.), a następnie według akt śledztwa prowadzonego przez Okręgową Komisję Ścigania Zbrodni Przeciw Narodowi Polskiemu w Warszawie: obozem przesiedleńczym m.in. dla mariawitów (1940–1941), gettem (1941 r.), więzieniem karno-śledczym i miejscem masowych egzekucji dla dystryktu ciechanowskiego (1941–1944), obozem przejściowym dla powstańców warszawskich oraz ludności cywilnej Warszawy i okolic (1944 r.) a następnie obozem pracy Wehrmachtu dla mieszkańców okolicznych miejscowości, jeńców radzieckich oraz więźniów niemieckich (1944–1945). Po wojnie znajdowała się tu wojskowa składnica amunicji.
(k)
Foto: Wiesława Karczmarczyk
