St. sierż. pchor. w st. spocz. Jerzy Bogdan Raczek - członek ZG ZOR RP w Warszawie.
Abp gen. dyw. dr Józef Feliks Gawlina, niezwykły Biskup Polowy WP i Protektor Emigracji Polskiej
Posługa kapłańska wśród wojska miała w Polsce ustaloną tradycję. W obozach wojskowych podczas wypraw wojennych kapelani i spowiednicy królów, książąt, hetmanów pełnili posługę duchową, odprawiali Eucharystię, głosili wzniosłe kazania zagrzewające do odwagi, spowiadali wojowników, godzili zwaśnionych, udzielali Komunii Świętej i innych Sakramentów. Przykładem i wzorem kapelana był w XVI wieku jezuita ks. Piotr Skarga. Również podczas I wojny światowej w oddziałach Legionów i w innych polskich formacjach wojskowych służyło wielu księży kapelanów, którzy na ochotnika pełnili posługę duszpasterską.
Po 123 latach zniewolenia i nieobecności Polski na mapie Europy nasi przodkowie wywalczyli na wszystkich frontach Wielkiej Wojny Niepodległość, która przyszła w 1918 roku. Odzyskanie Niepodległości nie oznaczało końca walk o wschodnie, południowe, zachodnie i północne granice Rzeczypospolitej.
Już 9 listopada 1918 roku w wyniku ustaleń władz wojskowych z arcybiskupem metropolitą warszawskim Aleksandrem Kakowskim powołano do życia konsystorz polowy. W uzgodnieniu z Wizytatorem Apostolskim monsignorem Achillesem Rattim stanowisko Naczelnego Kapelana Wojsk polskich powierzono ks. Janowi Pajkertowi, kapłanowi diecezji sandomierskiej, byłemu dziekanowi I Korpusu Polskiego w Rosji. To on stworzył służby katolickiego duszpasterstwa w Wojsku Polskim. Równocześnie władze wojskowe pertraktowały z mons. Rattim w sprawie powołania biskupstwa polowego.
Ze Stolicy Apostolskiej 5 lutego 1919 roku dotarła pozytywna decyzja. Papież Benedykt XV w porozumieniu z Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim powołał tego dnia pierwszego Biskupa Polowego Wojsk Polskich. Został nim dotychczasowy biskup pomocniczy warszawski dr Stanisław Gall. Kolejnym biskupem polowym z nominacji papieża Piusa XI został 14 lutego 1933 roku ks. Józef Feliks Gawlina. Sakrę Biskupią z rąk kardynała Augusta Hlonda przyjął 19 marca 1933 roku. Obowiązki biskupa polowego WP objął 29 marca 1933 roku i otrzymał awans do stopnia generała dywizji Wojska Polskiego. Znany był z niezwykłej aktywności. Odwiedzał najodleglejsze jednostki wojskowe i poligony. Dlatego nazywano go „biskupem – wędrowcem”. Kapelanom stawiał wysokie wymagania. W stosunku do żołnierzy był otwartym i starał się im pomagać. W stosunkach z władzami wojskowymi i państwowymi niejednokrotnie był nieustępliwym. Kuria Polowa do wybuchu II wojny światowej dysponowała 128 kapelanami.
Po wybuchu II wojny światowej jako podlegający służbowo Naczelnemu Wodzowi bp gen. dyw. dr Józef Gawlina dostał rozkaz dołączenia do jego sztabu. 7 września opuścił Warszawę. Po napaści Związku Sowieckiego na Polskę wieczorem 17 września przekroczył granicę polsko-rumuńską. Dopiero 5 października dotarł do Rzymu. Na mocy konkordatu między rządem Rzeczypospolitej a Stolicą Apostolską jurysdykcja kościelna biskupa polowego miała charakter personalny i odnosiła się wyłącznie do terytorium państwa polskiego. Ojciec Święty Pius XII zezwolił jednak, aby bp Gawlina swoją jurysdykcją obejmował również Polskie Siły Zbrojne poza granicami Rzeczypospolitej. Oznaczało to uznanie przez Stolicę Apostolską ciągłości Państwa Polskiego i Rządu Rzeczypospolitej na Uchodźstwie – prawnego zwierzchnika formującej się we Francji Armii Polskiej.
Ks. bp Józef Gawlina 18 października 1939 roku przybył do Paryża i objął obowiązki Biskupa Polowego Polskich Sił Zbrojnych na uchodźctwie. Włączył się do organizacji Wojska Polskiego we Francji. Zorganizował dla żołnierzy nabożeństwa transmitowane przez radio.
Minister Spraw Wojskowych na uchodźctwie gen. Władysław Sikorski mianował bp. Gawlinę zastępcą przewodniczącego zarządu Polskiego Czerwonego Krzyża w czasie wojny. Wydawał książeczki do nabożeństwa dla żołnierzy, czasopisma katolickie.
Wizytował polskie oddziały wojskowe na wszystkich frontach i kontynentach. Przez trzy miesiące przebywał nawet wśród żołnierzy Armii Polskiej w ZSRR, wśród tysięcy niedawnych łagierników. Opuścił terytorium Związku Sowieckiego ostatnim transportem odchodzącym do Iraku. Po powrocie z Bliskiego Wschodu prowadził działalność duszpasterską na terenie Wielkiej Brytanii. W Szkocji i w Syrii powołał dwa seminaria duchowne. To bp. gen. dyw. dr Józef Gawlina przewodniczył 16 sierpnia 1943 roku w Newark smutnym uroczystościom pogrzebowym gen. Władysława Sikorskiego.
Godny uwagi jest niesamowity obszar jurysdykcji biskupiej bp. Gawliny. Podlegali mu żołnierze Polskich Sił Zbrojnych we Francji, w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, na Bliskim Wschodzie, w Afryce i w ZSRR (od 1942 roku), a od 1944 roku również we Włoszech, Belgii, Holandii i Niemczech. Zaiste – to chyba największa diecezja na świecie.
Biskup Polowy Józef Gawlina towarzyszył drodze II Korpusu gen. Władysława Andersa. Był na linii – w polu - pod Monte Cassino, podczas bitew o Loretto i Ankonę. Był biskupem polowym w całym tego słowa znaczeniu. Posługę Biskupa Polowego Polskich Sił Zbrojnych na uchodźstwie pełnił do 1947 roku.
Od 8 lutego 1945 roku Stolica Apostolska powierzyła mu również jurysdykcję „nad wszystkimi emigrantami i wygnańcami polskimi poza krajem”, a 28 stycznia 1949 roku Pius XII mianował go Protektorem Emigracji Polskiej, liczącej wówczas ok. 7 mln osób. Docierał do skupisk zdemobilizowanych żołnierzy w krajach Europy, w Ameryce Północnej i Południowej, Australii i Afryce.
W uznaniu zasług za ogromne zaangażowanie w działalność duszpasterską bp. Józefa Gawliny, zarówno na rzecz Polskich Sił Zbrojnych na uchodźctwie jak i wśród emigracji polskiej, papież Pius XII decyzją z 29 listopada 1952 roku wyniósł bp. Gawlinę do godności arcybiskupa tytularnego.
Abp. gen. dyw. dr Gawlina uczestniczył w dwóch sesjach Soboru Watykańskiego II. Zmarł nagle na zawał serca w nocy z 21/22 września 1964 roku w przeddzień wystąpienia w auli soborowej poświęconego duszpasterstwu pośród emigracji. Zrazu pochowano go na rzymskim cmentarzu Campo Verano. Drugi pogrzeb o charakterze wojskowym miał miejsce 8 kwietnia 1965 roku na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino. Na grobowej płycie abp. Józefa Gawliny w 2012 roku znalazły się m.in. słowa: „Mówić będzie polskiemu pielgrzymowi o tym, że Biskup, Żołnierz i Pielgrzym spoczął wśród Braci, z którymi szedł razem w bój o wolną Polskę”.
Mieszkańcy osiedla Boernerowo w dzielnicy Bemowo m.st. Warszawy mają powód do wdzięczności abp. gen. dyw. dr Józefowi Feliksowi Gawlinie. W 1936 roku wybudowano w osiedlu niewielką drewnianą wojskową kaplicę o wymiarach planie 6,30 m x 16 m . Poproszono Biskupa Polowego WP Józefa Gawlinę o poświecenie i konsekrację świątyni oraz o objęcie opieki nad rzymskokatolicką wspólnotę Boernerowa. Biskup Polowy WP dokonał 1 listopada 1936 roku aktu poświecenia i konsekracji kaplicy pw. Matki Bożej Ostrobramskiej. Wyznaczył również rektora kaplicy i Ośrodka Duszpasterskiego. Został nim niezwykły kapelan i wzorowy Polak ks. dr Harcmistrz RP Jan Paweł Mauersberger. To ten ksiądz był inicjatorem połączenia w Polsce różnych organizacji skautowskich w Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP). Zamieszkał na Boernerowie i codziennie sprawował Eucharystię oraz udzielał Sakramentów. Kaplica na Boernerowie była jedyną rzymskokatolicką świątynią na terenie całej obecnej dzielnicy Bemowo. Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku przeniósł się do Konstancina, gdzie ukrywał się przed Niemcami. To on pełnił obowiązki Przewodniczącego ZHP, które przekształcono w Szare Szeregi. Była to najliczniejsza młodzieżowa konspiracyjna organizacja licząca w połowie 1944 roku ponad 15 tysięcy członków, w tym 7 tysięcy harcerek.
W 1941 roku sformułował program Szarych Szeregów: „Dziś – Jutro – Pojutrze”. „Dziś” – to walka z okupantem. „Jutro” – to otwarta walka o odzyskanie niepodległości. „Pojutrze” – to przygotowanie młodych do życia w wolnej Polsce. Na kilkanaście dni przed śmiercią w sierpniu 1942 roku napisał „Komentarz do Prawa Harcerskiego”. To swoisty testament skierowany do młodych Polaków, aktualny do dziś.
Pierwszy rektor kaplicy na Boernerowie zmarł 12 sierpnia 1942 roku w Konstancinie. Miał 65 lat. Spoczywa w Warszawie na starym Cmentarzu Powązkowskim w kwaterze C- rząd 3-22-23.
W przeddzień 70. rocznicy utworzenia Szarych Szeregów, 26 września 2009 roku, pan Prezydent RP Lech Kaczyński za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polski odznaczył pośmiertnie ks. dr. hm. RP Jana Pawła Mauersbergera Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.
Kaplica poświęcona przez Biskupa Polowego Józefa Gawlinę ocalała mimo bombardowań i obstrzału artyleryjskiego podczas walk obronnych we wrześniu 1939 roku. Pełniła w dniach od 14 do 27 września rolę szpitala przyfrontowego III batalionu 26 pp. 5 Dywizji „Dzieci Lwowskich” dowodzonego przez mjr. Jacka Decowskiego, który uczynił Boernerowo zapleczem swojego batalionu. Obraz MB Ostrobramskiej i odznaka Związku Oficerów Rezerwy również ocalały. Obraz MB Ostrobramskiej umieszczono w zakrystii, a emblemat Związku Oficerów Rezerwy wisi w kruchcie kościoła nad wejściem na chór.
Podczas udzielania Sakramentu Bierzmowania młodzieży Boernerowa przez Biskupa Polowego Wojska Polskiego gen. dyw. dr. Tadeusza Płoskiego, 12 kwietnia 2007 roku odsłonięto i poświecono dwie tablice memoriałowe na zachodniej zewnętrznej ścianie kościoła Tablica po lewej stronie stanowi hołd złożony żołnierzom 1939 roku i Powstańcom Warszawskim 1944 roku poległym w rejonie Boernerowa oraz zmarłym dostojnikom Kościoła w Polsce, którzy sprawowali w Boernerowie posługę duszpasterską. Oto jej początkowy fragment:
„Wdzięczną pamięcią modlitewną otaczamy:
KS. KARD. STEFANA WYSZYŃSKIEGO – PRYMASA POLSKI
ABP. JÓZEFA GAWLINĘ – BISKUPA POLOWEGO WP
KS. BP. JERZEGO MODZELEWSKIEGO
KS. BP. WŁADYSŁAWA MIZIOŁKA
KS. DR. JANA PAWŁA MAUERSBERGERA”
…..
17 listopada 2007 podczas uroczystości religijno-patriotycznej odczytany został Apel Pamięci w 75. rocznicę budowy osiedla Boernerowo. Jedno z zawołań brzmiało:
Wzywam Ciebie, generale dywizji Jozefie Gawlino, Biskupie Polowy Wojska Polskiego, który 1 listopada 1936 roku poświęcając kaplicę, przeznaczyłeś ją do czci Najwyższego.
Ciebie wzywam, kapelanie Wojska Polskiego – księże Janie Pawle Mauersbergerze, pierwszy rektorze kaplicy pod wezwaniem Matki Bożej Ostrobramskiej na Boernerowie, kapelanie Związku Harcerstwa Polskiego, przewodniczący tajnego harcerstwa podczas okupacji – Szarych Szeregów!
STAŃCIE DO APELU!
CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!
Pamięć o tak wspaniałym abp. gen. dyw. dr. Józefie Gawlinie, twórcy Ośrodka Duszpasterskiego na Boernerowie i jego opiekunie w pierwszych latach po poświeceniu i konsekracji kaplicy wojskowej będzie kontynuowana przez kolejne pokolenia wiernych z Rzymskokatolickiej Parafii Wojskowo-Cywilnej pod wezwaniem MB Ostrobramskiej na Boernerowie.
Podpisy pod fotografiami dla Ordynariatu
1. Podział parceli Osiedla Boernerowo z 1939 roku. Kolorem czarnym zaznaczono tzw. rezerwaty zieleni naturalnej. Czerwonymi strzałkami wskazano lokalizację kaplicy wojskowej i kościoła.
2. Pierwsza drewniana świątynia na Boernerowie o wymiarach 6,30 m x 16,00 m zbudowana w 1936 roku według projektu mgr. inż. arch. Jana Redy
3. Kopia obrazu Matki Bożej Ostrobramskiej poświęcona w Wilnie, zakupiona, przez małżeństwo Geblów i ofiarowana wspólnocie katolickiej Boernerowa
4. Kaplica pw. Matki Bożej udekorowana girlandami z ziół podczas poświęcenia i konsekracji kaplicy przez Biskupa Polowego WP Józefa Gawlinę 1XI 1936 roku
5. Inicjator budowy kaplicy ppłk Leopold Gebel wręczył 1 listopada 1936 roku symboliczne klucze do kaplicy Konsekratorowi bp. gen. dyw. dr. Józefowi Gawlinie, podczas uroczystego powitania dostojnego gościa
6. Przedwojenny emblemat Związku Oficerów Rezerwy RP – wotum oficerów z Boernerowa. Obecnie wisi w kruchcie kościoła na wejściem na chór
7. Ks. Jan Paweł Mauersberger – pierwszy rektor kaplicy i Ośrodka Duszpasterskiego Boernerowa
8. Abp gen. dyw. dr. Józef Gawlina – konsekrator wojskowej kaplicy pw. MB Ostrobramskiej na Boernerowie
9. Tablic pamiątkowe na zachodniej ścianie kościoła poświęcone 12 IV 2007 roku przez bp. gen. dyw. dr. Tadeusza Płoskiego, Biskupa Polowego Wojska Polskiego
10. Podczas pielgrzymki 2 V 2000 roku parafianie z Boernerowa złożyli wiązanki kwiatów na mogile abp. gen. dyw. dr. Józefa Gawliny na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino
11. Abp gen. bryg. dr Józef Gawlina (1892-1964), Biskup Polowy Wojska Polskiego, podczas wizyty w niedawnym obozie jenieckim uczestniczek Powstania Warszawskiego, maj 1945 roku
Źródła fotografii
Zbiory: Ordynariat Polowy Wojska Polskiego: fot. 8
Naczelne Archiwum Cyfrowe: fot. 2 Autor Czesław Olszewski sygn. 1-U-6628-1; fot. 4 Autor Czesław Olszewski sygn. 1-W-776-2; fot. 5 Autor Czesław Olszewski sygn. 1-W-776-1
Fotografie autorskie – Jerzy Bogdan Raczek: fot. 3, 6, 9, 10
Fotografie z publikacji: Stanisław Szpaczyński, Piotr Tomaszewski, Jan Najman, Franciszek Zborzil, „Osiedle Boernerowo”, str. 60-61, Wydawnictwo Towarzystwa Popierania Budowy Własnych Domów Pracowników Służby Łączności w Warszawie, Warszawa 1939 fot. 1; Stanisław Broniewski, „Całym życiem. Szare Szeregi w relacji naczelnika”, str. 96, Warszawa1984 fot. 7; Janusz Odziemkowski, Sławomir Frączak, „Polskie duszpasterstwo wojskowe”, Warszawa 1997. Str. 220 fot. 11
