5 listopada 2023 r., Prezes Koła nr 2 Okręgu Lubelskiego Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej, kpt. rez. Janusz Rzepka uczcił pamięć sierżanta Józefa Franczaka ps. „Lalek”.
Z okazji 60-tej rocznicy śmierci sierżanta Józefa Franczaka na jego grobie w Piaskach (lubelskie) zostały złożone wiązanki i zapłonęły znicze. „Lalek” uznawany jest za ostatniego żołnierza podziemia niepodległościowego działającego aktywnie na terenie Polski.
Józef Franczak urodził się w 1918 roku na Lubelszczyźnie. Jako 19-latek wstąpił na ochotnika do armii. Służył w plutonie Żandarmerii, który stacjonował w Równem na kresach. Tam też zastała go wojna. Franczak został pojmany przez Armię Czerwoną, zdołał jednak zbiec. Wstąpił do konspiracji. Służył w Związku Walki Zbrojnej, a potem w lubelskim obwodzie Armii Krajowej. Tam przyjął pseudonim „Laluś”.
W podziemiu Franczak dosłużył stopnia sierżanta, dowodząc drużyną, a potem plutonem. Franczak miał łączność z największą antykomunistyczną organizacją konspiracyjną – Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość. Na początku 1947 roku dołączył do oddziału kpt. Zdzisława Brońskiego „Uskoka”. Brał udział w akcjach przeciwko funkcjonariuszom bezpieki i szczególnie aktywnym działaczom partii.
Ostatnią akcję „Lalek” przeprowadził w lutym 1953 roku. Wraz z grupą partyzantów wszedł do Gminnej Spółdzielni w Piaskach. Chcieli pozyskać pieniądze na przetrwanie. Akcja się jednak nie udała.
Służba Bezpieczeństwa przez cały czas deptała mu po piętach. Zakrojona na szeroką skalę operacja poszukiwania ostatniego żołnierza wyklętego otrzymała kryptonim „Pożar”. Józef Franczak „Lalek”, zmarł 21 października 1963 roku w wyniku postrzału serca.
Po śmierci jego ciało zostało przewiezione do Akademii Medycznej w Lublinie, pozbawione głowy, a następnie pochowane w bezimiennym grobie. Rodzinie udało się je odzyskać. Czaszka ostatniego partyzanta została odnaleziona dopiero w 2014 roku i złożona w grobie rodzinnym w Piaskach.
W 2008 roku w uznaniu zasług Józefa Franczaka w walce o wolną i niepodległą Polskę, prezydent Lech Kaczyński odznaczył go pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Janusz Rzepka
