W rocznicę urodzin Jana Piwnika ps. „Ponury" i Eugeniusza Kaszyńskiego ps. „Nurt", członkowie Okręgu Podkarpackiego i jednocześnie Koła Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej w Stalowej Woli Mariusz Świeca i Krzysztof Pąk, udali się 29 sierpnia 2021 r. na wzniesienie Wykus k. Starachowic.
Wykus jest to wzniesienie Płaskowyżu Suchedniowskiego 5 km na południowy zachód od Starachowic o wysokości 326 m n. p. m., miejsce szczególne w skali kraju uświęcone krwią polskich patriotów. Na zboczach góry znajduje się rezerwat przyrody. Niejednokrotnie stanowił bazę polskich partyzantów. Podczas powstania styczniowego stacjonowali tu powstańcy dowodzeni przez Mariana Langiewicza. W trakcie II wojny światowej znajdowały się tu obozy żołnierzy polskiego podziemia, najpierw pod dowództwem Henryka Dobrzańskiego „Hubala”, później Zgrupowania Partyzanckie AK „Ponury- Nurt”. Do dziś w lasach wokół Wykusu znajdują się liczne mogiły partyzanckie, w tym m. in. pomnik 20 poległych żołnierzy z plutonu ochrony radiostacji Jana „Inspektora Jacka” Kosińskiego, grób „Warszawiaków” oraz mogiła Ludmiły Bożeny Stefanowskiej „Zjawy”.
XXX
Jan Piwnik "Ponury", ur. 31 sierpnia 1912 w Janowicach (pow. ostrowiecki), poległ 16 czerwca 1944 pod Jewłaszami (Białoruś) – pułkownik, harcerz, aspirant Policji Państwowej, Cichociemny, oficer "Wachlarza", szef Kedywu Okręgu Radomsko-Kieleckiego Armii Krajowej, legendarny dowódca partyzanckich zgrupowań walczących w Górach Świętokrzyskich i oddziału dywersyjnego na Nowogródczyźnie. Po ukończeniu gimnazjum w Ostrowcu odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Zakończył ją w czerwcu 1933 roku. Przez kilka miesięcy służył w pułku artylerii ciężkiej w Przemyślu, następnie jednak został przeniesiony do rezerwy. Zaczął pracować w policji – do 1938 roku w stopniu aspiranta ukończył szkołę oficerów policji w Mostach. W kampanii wrześniowej walczył jako dowódca kompanii w zmotoryzowanym polowym batalionie policji. W kolejnych miesiącach przedostał się przez Węgry i Jugosławię do Francji, a następnie do Wielkiej Brytanii. W 1940 roku zgłosił się do służby w kraju i w nocy z 7 na 8 listopada 1941 roku został zrzucony jako Cichociemny - wylądował na spadochronie pod Sochaczewem. Anglicy przeszkolili go w dywersji, walce partyzanckiej, obsługiwaniu radiostacji. Początkowo kierował odbiorem zrzutów lotniczych, a następnie przydzielono go do organizacji dywersyjnej „Wachlarz”. Dowodził drugim odcinkiem z siedzibą w Równem. To on stał na czele grupy uderzeniowej, która 18 stycznia 1943 roku odbiła żołnierzy „Wachlarza” z więzienia w Pińsku. Po tym sukcesie, w marcu 1943 roku, mianowano go dowódcą oddziału leśnego i szefem Kedywu w Okręgu AK Kielce. Zorganizował tu między innymi dywersję na dwa niemieckie pociągi. W akcji, która odbyła się w nocy z 2 na 3 lipca 1943 roku, zaatakowano składy na odcinku Suchedniów-Łączna, zdobywając broń i amunicję. Krwawy odwet Niemców i działalność agenta gestapo, który informował Niemców o ruchach grupy Piwnika doprowadziła do konfliktu oficera z Komendą Okręgu. W grudniu 1943 roku został odwołany ze stanowiska. Mniej więcej w tym czasie, na jesieni 1943 roku, związał się z Emilią Malessą, łączniczką Komendy Głównej AK. Po opuszczeniu Kielc „Ponurego” skierowano do Nowogródka. Od kwietnia 1944 roku tworzył samodzielny oddział partyzancki. 1 maja stanął na czele VII batalionu 77 pułku piechoty AK. Udało mu się stoczyć kilka potyczek z Niemcami, zdobyć niemieckie punkty oporu w Wasiliszkach i Skrzybowcach. Zginął 16 czerwca 1944 roku pod Jewłaszami. Pośmiertnie awansowano go do stopnia majora. W trakcie służby „Ponury” dwukrotnie został odznaczony krzyżem Virtuti Militari V klasy. Zarówno na Kielecczyźnie, jak i na Nowogródczyźnie o jego działalności opowiadano historie i układano piosenki. Jego biografia stała się kanwą dla wielu powieści i opowiadań.
Trzy dni (10-12 czerwca 1988 r.) wyjątkowo zapisały się na kartach historii powojennej Polski. Po wielu latach prochy „Ponurego” zostały sprowadzone do kraju z Wawiórki w dzisiejszej Białorusi. Pogrzeb ten był nie tylko wielką uroczystością związaną z Ziemią Świętokrzyską, ale również pierwszym tak dużym zjazdem AK - owców i ogromnym wyrażeniem emocji, długo tłumionych przez władze komunistyczne. Jego prochy zostały złożone do Klasztoru Cystersów w Wąchocku.
https://youtu.be/vSwI23-3hdA
Eugeniusz Kaszyński ps." Nurt" - Cichociemny, (ur. 22 sierpnia 1909 w Łodzi, zm. 24 marca 1976 w Londynie) – major rezerwy piechoty Wojska Polskiego, zastępca dowódcy i dowódca Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury”, dowódca I batalionu i ostatni dowódca 2 pułku piechoty Legionów AK. W latach 1928–1931 uczeń II Państwowego Liceum i Gimnazjum im. I Prezydenta RP Gabriela Narutowicza w Łodzi, przy ul. Ogrodowej 26 (obecnie przy ul. Nowej 11/13), gdzie też zdał maturę. Następnie wstąpił do Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 2 w Biedrusku pod Poznaniem, którą ukończył we wrześniu 1932 i otrzymał przydział w rezerwie do 31 pułku Strzelców Kaniowskich w Łodzi. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1935 i 2801. lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty. W 1937 został członkiem Związku Strzeleckiego. Był instruktorem Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego. 1 kwietnia 1938 został ponownie powołany do wojska jako oficer kontraktowy w 49 pułku piechoty Strzelców Huculskich w Kołomyi. Wkrótce został komendantem hufca PW i WF w Horodence. Brał udział w wojnie obronnej 1939 r. w ramach batalionu Obrony Narodowej „Stryj” w Grupie Operacyjnej „Stryj” pod dowództwem gen. Stefana Dembińskiego.Po przejściu granicy polsko-węgierskiej 19 września 1939, został internowany w obozie na Węgrzech. Już jesienią przedostał się do Francji, gdzie przydzielono go jako dowódcę plutonu piechoty do 8 pułku piechoty. W jej składzie walczył w czerwcu 1940 w kampanii francuskiej. Po kapitulacji Francji ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Tam wstąpił do 4 Brygady Kadrowej Strzelców, a następnie 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej pod dowództwem płk. Stanisława Sosabowskiego. Po przejściu kursu spadochronowego został instruktorem w ośrodku spadochronowym w Ringway koło Manchesteru, gdzie szkolono cichociemnych. W końcu sam się zgłosił na cichociemnego i przeszedł wszystkie wymagane kursy przygotowawcze. 24 sierpnia 1942 zaprzysiężono go na rotę przysięgi Armii Krajowej. W nocy z 1 na 2 października 1942 został zrzucony do Polski w ramach operacji „Chisel”. Do końca listopada przebywał w Warszawie, gdzie otrzymał przydział do Komendy Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK. Od 1 grudnia 1942 do kwietnia 1943 pełnił funkcję oficera technicznego Związku Odwetu i jednocześnie inspektora dywersji Kedywu Komendy Okręgu. Był wówczas odpowiedzialny za organizowanie patroli dywersyjnych na szlakach komunikacyjnych i szkolenie żołnierzy. Po przybyciu Jana Piwnika ps. „Ponury”, który miał zadanie sformowania oddziału partyzanckiego, został jego zastępcą oraz komendantem Zgrupowania nr 1 w ramach Świętokrzyskich Zgrupowań AK (latem 1943). Jego oddział, liczący ok. 215 ludzi, składał się z trzech plutonów: ppor. E. Domoradzkiego ps. „Grot”, chor. T. Wagi ps. „Szort” i wachm. T. Wójcika ps. „Tarzan”. Baza operacyjna znajdowała się na wzgórzu Wykus, a teren działania obejmował obszar Gór Świętokrzyskich w rejonie Łysicy i Samsonowa. Po pierwszej obławie niemieckiej na partyzantów 28 października oddział Kaszyńskiego przeniósł się w okolice Pasma Jeleniowskiego. W zimie, w okresie rozformowania zgrupowań, dowodził skadrowanym oddziałem i pełnił pieczę nad czasowo zdemobilizowanymi żołnierzami. Po odejściu „Ponurego” z powodu zatargu z Komendą Okręgu objął 2 stycznia 1944 dowództwo nad całością Zgrupowań Świętokrzyskich AK. Z rozkazu płk. Emila Fieldorfa „Nila” został wówczas zlikwidowany po przesłuchaniu przez „Nurta” agent niemiecki ppor. Jerzy Wojnowski ps. „Motor”, oficer Zgrupowań, wyrok wykonał chor. „Szort”. Pod koniec 1944 r. zgrupowania zostały rozformowane.2 stycznia 1944 objął dowództwo Zgrupowań Partyzanckich AK „Ponury.” W ramach przygotowań do akcji „Burza” zgrupowania zostały przemianowane na Oddział Partyzancki 2 pułku piechoty Legionów AK. 3 maja 1944 awansował na kapitana. W lipcu 1944 oddział został ponownie przemianowany na I batalion 2 pp Leg. AK. Przy batalionie powstała specgrupa produkująca pistolety maszynowe „KIS” własnej konstrukcji oraz miny przeciwpiechotne. Na czele I/2 pp Leg. AK przeszedł cały szlak bojowy pułku od Ostrowca Świętokrzyskiego poprzez Staszów, Opatów, Dziebałtów aż po okolice Przysuchy, gdzie przeprowadzono koncentrację oddziałów Korpusu AK „Jodła” w celu marszu na pomoc powstaniu warszawskiemu. Po odwołaniu marszu na Warszawę, z 2 Dywizją Piechoty AK przeszedł na południe od Końskich, a następnie w kierunku Kielc i wreszcie Włoszczowy. 8 października 1944 rozkazem Komendanta Okręgu AK „Jodła” mianowany dowódcą 2 pułku piechoty Legionów AK. Dowodzenie sprawował faktycznie do 12 października, gdy rozwiązano w okręgu związki taktyczne na poziomie pułku. Powrócił do swego batalionu. 29-30 października 1944 w rejonie wsi Chotów – Oleszno odparł atak niemieckiej obławy. Zmuszony został do odwrotu i ciągłego kluczenia przed Niemcami. 14 listopada 1944 rozformował batalion w rejonie Świniej Góry. Do rozwiązania Armii Krajowej melinował się w okolicy Włoszczowy. 18 stycznia 1945 awansował na majora ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1945. Wkroczenie na Kielecczyznę Armii Czerwonej uniemożliwiło ponowną mobilizację oddziałów. Wyjechał do Warszawy, a następnie do Krakowa. Nielegalnie przedostał się przez granicę i poprzez Czechosłowację dotarł do Niemiec Zachodnich, gdzie stacjonowała wtedy jego macierzysta jednostka 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa. Wraz z nią powrócił w 8 października 1946 do Wielkiej Brytanii. Zamieszkał w Londynie, gdzie do śmierci ciężko pracował fizycznie lub przebywał w szpitalach. Chorował na schizofrenię. Zmarł w samotności 24 marca 1976. Zgodnie z jego wolą prochy zostały sprowadzone do Polski i złożone przy kapliczce na Wykusie 11 czerwca 1994.
Mariusz ŚWIECA, Krzysztof PĄK
