25 października 2019 r. w kwaterze wojennej Cmentarza Parafialnego w Borzęcinie Dużym odbyła się uroczystość religijno-patriotyczna, zorganizowana przez Koło Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej Polskiej w Starych Babicach, podczas której uczczono pamięć żołnierzy i oficerów WP oraz ofiary cywilne, które zginęły w Borzęcinie Dużym i okolicach podczas II wojny światowej.
Uroczystość poprzedzona była pracami remontowymi, które członkowie babickiego Koła ZOR RP im. Obrońców Radiostacji Babice wraz z gronem przyjaciół wykonali na borzęcińskim cmentarzu. W ramach tych działań wybudowano społecznie od podstaw pomnik nagrobny ppor. Romana Sarneckiego, przywrócono do odpowiedniego stanu groby Nieznanych Żołnierzy Wojska Polskiego, wykonano także prace wyrównujące teren i oczyszczające przestrzeń pomiędzy grobami.
Członkowie koła zadbali także o merytoryczną część uroczystości: opracowano apel poległych dotyczący Borzęcina Dużego i okolicznych miejscowości, rys historyczny dotyczący walk w Borzęcinie Dużym i wspomnienie o ppor. Romanie Sarneckim. Uroczystości towarzyszył występ chóru „Sami Swoi” z Borzęcina dużego przy akompaniamencie Bernarda Olosia (keyboard) i Sławomira Modzelewskiego (werbel) Chór wykonał repertuar pieśni patriotycznych.
W uroczystości wzięli udział przedstawiciele władz gminy Stare Babice z wójtem Sławomirem Sumką, ks. wikariusz Marek Skowroński, który poświęcił pomnik, rodziny bohaterów spoczywających na cmentarzu, m.in. rodzina ppor. Stanisława Kicka (ułana ze szwadronu krakusów walczącego w Borzęcinie), dyrektor Działu Eksploatacji Sieci GPK Eko-Babice Jan Kalinowski, radny Leszek Poborczyk, młodzież szkolna z nauczycielami, członkowie Babickiego Koła ZOR RP oraz mieszkańcy Borzęcina Dużego i okolicznych miejscowości. W uroczystości uczestniczyły poczty sztandarowe: Gminy Stare Babice z przedstawicielami Straży Gminnej, Szkoły Podstawowej im. AK Grupy Kampinos z Borzęcina Dużego oraz proporzec AK Grupy „Krysiacy” który prezentował Piotr Białek prezes Stowarzyszenia Pro Patria.
Wartę przy grobie ppor. Romana Sarneckiego pełnił w umundurowaniu Batalionu Stołecznego z 1939 r. Dariusz Parzyszek- prezes Stowarzyszenia Historycznego Cytadela.
Podczas uroczystości odsłonięto pomnik nagrobny Romana Sarneckiego, aktu tego dokonali wójt gm. Stare Babice Sławomir Sumka i Zofia Lasocka- społeczna strażniczka pamięci tych terenów.
Uroczystość prowadził i przygotował wiceprezes ZG ZOR RP i prezes Koła w Starych Babicach Marcin Łada, który odczytał również Apel Poległych. Termin uroczystości dobrano specjalnie 25 października, aby dopasować się do ogólnopolskiej akcji „Szkoła pamięta”, której celem było przywrócenie pamięci o ważnych postaciach i wydarzeniach w lokalnych społecznościach. W ramach tych działań uczniowie ze szkół, które przystąpiły do tej akcji odwiedzali cmentarze i groby bohaterów.
Pod koniec uroczystości Marcin Łada powiedział: Proszę Państwa! Do organizacji dzisiejszej uroczystości skłoniła nas 80 rocznica wybuchu II Wojny Światowej, 75 rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego i potrzeba działania dla pamięci o naszych bohaterach, którzy oddali życie za wolność Polski. My członkowie Koła ZOR RP im. Obrońców Radiostacji Babice, wraz z przyjaciółmi naszej organizacji, wykonaliśmy nowy pomnik nagrobny i dokonaliśmy renowacji grobów nieznanych żołnierzy Wojska Polskiego. Dokonało się to w wyniku społecznego działania ludzi o patriotycznych sercach, bez potrzeby wydatkowania środków finansowych. Jeszcze raz okazało się, że zgoda buduje, a Polacy gdy działają razem, mogą dokonać wielu dobrych rzeczy dla lokalnej społeczności. Pragnę zatem podziękować wszystkim, którzy utworzyli łańcuch ludzi o patriotycznych sercach. Dziękuję Panu Robertowi Sandomierskiemu, który przekazał wiele lat temu płyty granitowe na cele patriotyczne, dziękuję Panu radnemu Leszkowi Poborczykowi, który te płyty wielokrotnie transportował, przywiózł także żwir „Biała Marianna” na wypełnienie ram grobowych i pozyskał ten żwir od przedsiębiorcy ze Starych Babic, który pragnie pozostać anonimowy.
Dziękuję Panu Pawłowi Turkotowi prezesowi GPK Eko-Babice za przechowywanie płyt granitowych na terenie GPK. Ogromne podziękowania składam Panom Pawłowi i Piotrowi Wojciechowskim prowadzącym Zakład Kamieniarski „Grobex” z Wojcieszyna, którzy wykonali pomnik nagrobny i dodali także płyty granitowe od siebie i kostkę brukową, dziękuję za pomoc w pracach porządkowych Pani Zofii Lasockiej, Panu Zenonowi Kajakowi i młodzieży z nauczycielami ze SP w Borzęcinie Dużym. Dziękuję także za włókninę Centrum Ogrodniczemu Sysiak z Wojcieszyna i za tabliczki dla nieznanych żołnierzy WP firmie „Hexe” z Lubiczowa, za konsultację merytoryczną uroczystości Panu kpt. Romanowi Balcerowiakowi inspektorowi ds. zarządzania kryzysowego, spraw obronnych i obrony cywilnej UG w Starych Babicach, a za pomoc w całym przedsięwzięciu Wójtowi Gminy Stare Babice Panu Sławomirowi Sumce.
Na zakończenie Marcin Łada zwrócił się do uczestników uroczystości. -Mam wielką prośbę do Państwa. Dbajcie o te mogiły, dbajcie o pamięć o naszych bohaterach: żołnierzach i ofiarach cywilnych. Oni zginęli dla Polski i poświęcili swoje młode życie po to, abyśmy dziś mogli żyć wolni i niepodlegli. Pamiętajcie o Nich! Cześć Ich Pamięci!
Ostatnim elementem uroczystości było wręczenie młodzieży okolicznościowych nieśmiertelników przekazanych dla uczniów przez Tomasza Morawskiego Naczelnika Centrum Edukacyjnego IPN im. Janusza Kurtyki „Przystanek Historia” Biura Edukacji Narodowej. Serdecznie dziękujemy!
M.Ł.
Foto: Adriana Jara - Rybińska i Stanisław Sekuła
Rys historyczny walk w Borzęcinie Dużym i okolicznych miejscowościach
Niemcy pojawili się w Borzęcinie Dużym 8 września 1939 r. i zajęli także okoliczne miejscowości. Tymczasem polskie dywizje piechoty toczące walki w rejonie Skierniewic, a mianowicie 2 DP, 28 DP i 30 DP, wchodzące w skład Armii „Łódź” gen. Wiktora Thommee postanowiły w 3 rejonach przebijać się do Warszawy. Nocą z 11 na 12 września 2 DP płk. Antoniego Steicha podjęła marsz przez Błonie w kierunku stolicy, przebijając się przez zagradzające jej drogę oddziały niemieckie, utknęła pod Święcicami. W tym samym czasie celem ułatwienia odwrotu Armiom „Poznań” i „Pomorze” gen. Rómmel zarządził 12 września uderzenie 8 DP z kierunku Modlina na Sochaczew. Po nawiązaniu łączności między dywizjami gen. Thommee zmienił początkowe rozkazy i 8 DP razem z Grupą Operacyjną gen. Thommee zamiast kierować się na spotkanie Armii Poznań i Pomorze skierowały się w stronę Warszawy.
12 września oddziały 8DP pod. Dowództwem płk Teodora Furgalskiego zdobyły Borzęcin Duży obsadzony przez oddziały Leibstandarte „Adolf Hitler”, 2 bataliony piechoty i czołgi. Natarcie 8 i 2 DP (która posuwała się w rejonie Ołtarzewa i Umiastowa) miało rozmach i pełne szanse powodzenia przebicia się do Warszawy. Oddziały naszej piechoty dzielnie wspomagała artyleria obu dywizji z: III dywizjonu 8 pal, 8 dac, II dywizjonu 22 pal oraz 2 pal legionów i 2 dac. Niemcy w tym czasie w rejonie Borzęcina stracili 11 czołgów i byli zaskoczeni tak silnym polskim atakiem. Niestety nowe rozkazy, które nadeszły z Warszawy, nakazywały przerwanie ataku i skierowanie się w stronę Palmir, gdzie miały zbierać się oddziały przedzierające się przez Puszczę Kampinoską.
Na naradzie zdecydowano, że 8 DP ruszy do Palmir, a 2 DP będzie przebijać się do Warszawy przez Umiastów i Ołtarzew. Jednak atak 2DP załamał się pod silnym ogniem niemieckim artylerii i czołgów z 4 DPanc, Niemcy zdążyli już ściągnąć odwody. Naszym oddziałom brakowało amunicji i musiały wycofać się pod ogniem niemieckim również udając się przez Borzęcin w kierunku Palmir. Dramatu tej sytuacji dodaje fakt, że rozkaz wycofania się nie dotarł do wszystkich oddziałów i walczyły one dalej w osamotnieniu, aż do samego końca. Wyjątkowo duże straty poniosły: 2 i 3 pp legionów. To właśnie żołnierze głównie z tych formacji spoczywają dziś w kwaterze wojennej cmentarza w Borzęcinie Dużym, tak jak ppor. Roman Sarnecki z 3 pp legionów.
Do zarysu działań bojowych na tym terenie należy dodać jeszcze sukcesy naszych lotników. W pobliskich miejscowościach w Zaborowie i Radzikowie od 4 września 1939 roku stacjonowały samoloty Brygady Pościgowej (III/1 Dywizjon, w skład którego wchodziły 111 i 112 eskadra) i w pobliskim Radzikowie (IV/1 Dywizjon, 123, 113 i 114 eskadra). Ogółem 4 września z Zaborowa wykonano 23 loty bojowe, a z Radzikowa aż 51 takich lotów. 6 września ppor. pil. Wiktor Strzembosz dowódca klucza w 111 eskadrze, zestrzelił niemieckiego meserszmita pilotowanego przez majora Karla Hammesa. Ciężko ranny pilot resztką świadomości przyziemił samolot, łamiąc podwozie, na północnym skraju wsi Wojcieszyn. Kule Strzembosza trafiły bezpośrednio pilota oraz karabin strzelca pokładowego. Strzelec usiłował uciekać, jednak został pojmany przez okoliczną ludność. Według relacji naocznego świadka, którym była Halina Zegier, córka Józefa Sumki, ówczesnego sołtysa Wojcieszyna, jej ojciec zapobiegł samosądom i przekazał rannego Niemca patrolowi polskich wojsk. 6 września był ostatnim dniem walk Brygady Pościgowej w tym rejonie, w godzinach popołudniowych odleciała ona na lotnisko w rejonie Lublina.
Do zarysu działań wojennych w tym rejonie musimy dodać 2 tragedie ludności cywilnej. Pierwsza wydarzyła się 13 września w Umiastowie i Topolinie gdzie Niemcy rozstrzelali blisko 20 osób, a druga wydarzyła się 8 sierpnia 1944 r. w Borzęcinie Dużym, gdzie okupanci mszcząc się za atak partyzancki na skład broni, rozstrzelali ponad 40 osób, wśród nich byli mieszkańcy Borzęcina i uciekinierzy z powstańczej Warszawy, niestety wiele z tych osób do dziś pozostaje nieznanych. Wszystkim poległym i pomordowanym oddajemy dziś cześć i wspominamy ofiarę ich życia złożoną na Ołtarzu Ojczyzny. Chwała Bohaterom!
