Wystawa zatytułowana „Bóg się rodzi, moc truchleje…”, która dzięki zaangażowaniu Marcina Łady – wiceprezesa ZG Związku Oficerów Rezerwy Rzeczypospolitej przekazana została czasowo przez Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach – Opolu do Starostwa Powiatu Warszawskiego Zachodniego w Ożarowie Mazowieckim cieszy się zainteresowaniem nie tylko osób indywidualnych, ale i zorganizowanych grup młodzieży szkolnej.
Święta Bożego Narodzenia już za nami, jednak zimowa aura, której zabrakło na Wigilię, nawiązuje w pewien sposób swoim charakterem do minionego, świątecznego czasu. W Starostwie Powiatu Warszawskiego Zachodniego w Ożarowie Mazowieckim od początku lutego, aż do 9 marca można zobaczyć wystawę pt. „Bóg się rodzi, moc truchleje…” Jest to efekt współpracy pomiędzy ZOR RP a Centralnym Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach Opolu. Wystawę odwiedzają indywidualnie mieszkańcy powiatu realizujący różne sprawy w gmachu Starostwa. Przybywają także zorganizowane grupy młodzieży wraz z nauczycielami, które oprowadza po wystawie Marcin Łada przedstawiając zwiedzającym szerszy kontekst historyczny omawianych wydarzeń.
Wystawa mówi o tym, jak polscy żołnierze i oficerowie spędzali święta Bożego Narodzenia w niewoli niemieckiej i radzieckiej podczas II wojny światowej. Międzynarodowe prawo wojenne gwarantowało jeńcom wykonywanie praktyk religijnych. Jednak nie zawsze prawo to było przestrzegane przez III Rzeszę i ZSRR. Dlatego w obchodach Świąt Bożego Narodzenia w niewoli niemieckiej i radzieckiej widać duże różnice. Zasadniczo przebieg świąt zależał od władz obozowych, stopnia zorganizowania społeczności jenieckich, przede wszystkim jednak od samego miejsca i czasu niewoli.
Zdecydowanie najlepsze warunki do kultywowania bożonarodzeniowych zwyczajów istniały w niemieckim systemie jenieckim, szczególnie w obozach oficerskich (oflagach), gdzie jeńcom zezwalano m.in. na udział w pasterce czy przygotowanie świątecznych koncertów. Trudniej było w obozach dla szeregowych i podoficerów (stalagach) oraz w oddziałach roboczych (tzw. komandach pracy). W przypadku obozów radzieckich, głównie z przyczyn ideologicznych, istniały w tym względzie duże ograniczenia. W wielu miejscach jeńcy obchodzili Boże Narodzenie w tajemnicy przed władzami obozowymi.
Trzeba pamiętać, że kultywowane w tym szczególnym czasie zwyczaje i obrzędy bożonarodzeniowe, dawały jeńcom poczucie wspólnoty ze światem zewnętrznym i z oddalonymi rodzinami. Podtrzymywały też nadzieję na odzyskanie wolności i powrót do domu.
Jedynym kontaktem jeńców ze światem zewnętrznym, była korespondencja. Kartki z charakterystycznymi, świątecznymi motywami, jeńcy wykonywali na ogół własnoręcznie. Potęguje to dzisiaj ich niezwykłą wartość. Wytwarzano je z prostych materiałów dostępnych w obozach, np. papieru, tektury, rzadziej bibuły, ale stosując różnorodne techniki, jak: rysunek, nakrapianka, linoryt. Interesująca pod tym względem jest m.in. prezentowana na wystawie kolekcja kartek od żołnierzy polskich, internowanych w Szwajcarii. Jenieckie kartki zaskakują swym pięknem. Świadczą o ogromnej pomysłowości i talentach artystycznych ich twórców.
Dużo mniej atrakcyjne pod względem estetycznym były przekazywane jeńcom w niektórych niemieckich obozach formularze z wydrukowanymi życzeniami. Nadawca wpisywał na nich jedynie swoje imię i nazwisko. Bez względu na formę, z pewnością wszystkie życzenia miały duże znaczenie dla adresatów. Wśród nich, oprócz krewnych i znajomych, były tzw. mateczki chlebowe (osoby wspierające jeńców w różny sposób, m.in. paczkami), a nawet monarchowie, np. król Jerzy VI Windsor, obdarowany świąteczną kartką przez brytyjskich jeńców wojennych Stalagu VIII B Lamsdorf (Łambinowice). W prezentowanej korespondencji na uwagę zasługują ponadto kartki pocztowe przesyłane jeńcom, a między nimi charakterystyczne życzenia od Polskiego Czerwonego Krzyża.
Szczególną rolę w świątecznym wystroju obozów jenieckich odgrywała zawsze choinka. Polscy jeńcy starali się przyozdobić ją w niezwykły sposób. Np. w Oflagu XI A Osterode, w 1939 r. udało się zastąpić tradycyjną choinkową gwiazdę Orłem Białym i utrwalić ten fakt na fotografii, która jest prezentowana na wystawie.
Wystawa powstała ze zbiorów Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu oraz Muzeum Katyńskiego i Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie. Koncepcję wystawy i informator opracowała Renata Wilkoszewska-Krakowska, aranżację plastyczną- Marek Krajewski. Projekt finansowany jest ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz budżetu Województwa Opolskiego.
Ekspozycję do Starostwa sprowadził Wiceprezes ZG Związku Oficerów Rezerwy RP Marcin Łada, który zaprasza już na kolejne wystawy historyczne, organizowane w tym miejscu. Wystawa będzie czynna do 9 marca, w godzinach pracy urzędu. Organizowana jest w ramach projektu „Powiat Warszawski Zachodni Stolica Kultury Mazowsza”.
Dziękujemy serdecznie za współpracę Pani Dyrektor Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu dr Violettcie Rezler-Wasilewskiej i Pracownikom Muzeum.
W lekcjach historii bardzo pomocny był informator dotyczący wystawy opracowany przez pracowników naukowych CMJW oraz książka "Wigilie Polskiego Żołnierza" wydana przez MON pod redakcją: Krzysztofa Sikory, Beaty Czekaj-Wiśniewskiej. Aleksandry Skrabacz, Andrzeja Wesołowskiego i Jana Tarczyńskiego.
M.Ł.
